Czy zdjęcie zawsze musi być ostre?

W codziennej praktyce okazuje się jednak, że czasami coś idzie nie tak. Najgorzej, gdy zdarza się to w najmniej oczekiwanym momencie lub podczas rejestrowania decydującego kadru. Dlatego właśnie, nawet jeśli posiadasz aparat z niemal doskonałym systemem AF, nadal konieczne jest posiadanie nad nim kontroli i w razie konieczności przejęcie sterów.

"Fotografować to znaczy wstrzymać oddech, uruchamiając wszystkie nasze zdolności w obliczu ulotnej rzeczywistości" - Henri Cartier-Bresson

Fot. Henri Cartier-Bresson

Czytasz fragment kursu fotografii online Trening fotograficzny

Czy zdjęcie zawsze musi być ostre?

Na początek warto odpowiedzieć sobie na podstawowe pytanie - czy nieostre zdjęcie musi od razu wylądować w koszu? Oczywiście odpowiedź brzmi nie. Ta nieco przewrotna forma rozpoczęcia treningu, w którym wszak priorytetem będzie wykonywanie ostrych fotografii, służy przypomnieniu, że podobnie jak pozostałe elementy zdjęć, ostrość ma stanowić środek a nie cel. Za jego pomocą wskazuje się, co było ważne dla autora obrazu, zamraża ruch, oddaje fotografowane obiekty z dużą precyzją czy odseparowuje główny motyw od tła. Takich zastosowań można by wymienić jeszcze kilka, jednakże nie chcąc zbyt daleko odbiegać od głównego tematu ćwiczenia, warto zapamiętać, że wybranie takiego a nie innego punktu ostrości musi posiadać swoje uzasadnienie, a nieostrość na zdjęciach jest również pożądana (przypomnij sobie zagadnienie efektu bokeh z poprzedniego ćwiczenia). Przykładowo brak ostrości pomaga w oddawaniu dynamiki ruchu przy zastosowaniu dłuższych czasów naświetlania i techniki panoramowania. Pozwala także na tworzenie abstrakcyjnych obrazów. Co więcej, czasami nawet nieostrość wynikająca z błędu technicznego może powodować stworzenie zdjęcia o wyjątkowej dynamice i atmosferze.

Podsumowując, dążenie do idealnej ostrości powinno wynikać z zamysłu fotografa, a nie jedynie z fiksacji na punkcie wyrazistości zdjęcia. Jest to bardzo ważna kwestia, gdyż pomoże uniknąć przegapienia ciekawych i nietypowych ujęć, chociaż pozbawionych typowej ostrości. Niemniej, w dalszej części tekstu uwaga zostanie poświęcona sytuacji, w której fotograf dążył do uzyskania ostrości w wybranym punkcie (lub w całym obrazie).

Nieostre zdjęcie wciąż może przyciągać uwagę widzów. Pomimo braku ostrości powyższa fotografia dobrze oddaje niepokojący nastrój zbliżającej się burzy i kaprysy pogody.

Powyższe zdjęcie autorstwa kultowego fotografa Roberta Franka, pochodzące ze słynnego albumu The Americans, odznacza się delikatną nieostrością, która wynika z faktu konieczności natychmiastowego reagowania na pojawiającą się sytuację i braku czasu na dopracowanie wszystkich elementów. Nie zmienia to faktu, że ta pozorna wada obrazu nie przeszkadza w jego odbiorze. Delikatne poruszenie mężczyzny znajdującego się w pobliżu lewej krawędzi kadru zwiększa dynamizm ujęcia. Autor: Robert Frank

Ustawianie ostrości - co może pójść nie tak?

Brak ostrości w obrazie może mieć różne przyczyny. Poniżej znajduje się omówienie najczęstszych źródeł niepowodzeń.

Zbyt krótki czas naświetlania

Podstawowym błędem popełnianym przez większość początkujących fotografów (a także tych nieco bardziej zaawansowanych) jest niedopasowanie czasu naświetlania do danej sceny. Fundamentalną kwestią jest dobór odpowiednio długiej ekspozycji. Nie da się wyznaczyć jednej uniwersalnej granicy czasu naświetlania, która zapewni zawsze ostre obrazy, jednakże istnieją pewne zasady, które zwiększają szansę na sukces.

Ogólnie przyjmuje się, że aby wykonać wyraźną fotografię danym obiektywem, należy dobrać czas naświetlania, stanowiący mniej więcej minimum odwrotność jego ogniskowej (bez uwzględniania stosowania systemów stabilizacji obrazu). Przykładowo dla obiektywu 50 mm będzie to 1/50 s (jeżeli wśród dostępnych w aparacie czasów naświetlania brakuje wprost odwrotnego do ogniskowej, należy zastosować ten najbliższy owej liczbie, który jednocześnie będzie od niej większy, tak aby uniknąć sytuacji, gdy ostatecznie wybór padł na dłuższy czas naświetlania niż to wymagane dla danego obiektywu). Należy przy tym uwzględnić ekwiwalent ogniskowej, co oznacza wartość po zastosowaniu mnożnika ogniskowej (tzw. crop). Przykładowo dla obiektywu 50 mm zamocowanego do aparatu z matrycą APS-C uzyska się kąt widzenia odpowiadający instrumentowi 75 mm (współczynnik 1,5x). W takiej sytuacji do wykonania ostrego zdjęcia konieczne będzie zastosowanie czasów krótszych od 1/75 s. Odpowiednio dla matrycy Micro 4/3, gdzie crop wynosi 2x, konieczne będzie zastosowanie minimum czasu 1/100 s.

Dłuższe czasy dadzą rozmazane obrazy, natomiast równe tej wartości i krótsze pozwolą na zachowanie ostrości. Oczywiście w codziennej praktyce okazuje się, że może być inaczej, gdyż wszystko zależy od prędkości poruszania się fotografowanego motywu. Dodatkowo nie bez znaczenia jest to, na ile stabilnie fotograf potrafi utrzymać aparat. Kwestie te zostaną szerzej omówione w dalszej części.

Ta ogólna zasada niekoniecznie zapewni sukces, ale mimo to warto o niej pamiętać. Dodatkowo uświadamia bardzo ważną kwestię - im dłuższy obiektyw, tym trudniej wykonać nim ostrą fotografię.

Korzystanie z teleobiektywów wymaga stosowania krótszych czasów naświetlania, jeżeli chce się wykonać ostrą fotografię. Przykładowo dla obiektywu o ogniskowej 500 mm graniczny czas naświetlania wynosi 1/500 s (dla matrycy pełnoklatkowej - przykładowo dla APS-C i Micro 4/3 będzie to odpowiednio 1/750 s i 1/1000 s).

Sprawa komplikuje się w przypadku fotografowania poruszających się obiektów. Tutaj sukces zależy nie tylko od czasu naświetlania, ale również od skuteczności działania systemu ustawiania ostrości, kierunku poruszania się obiektu, jego odległości i doświadczenia fotografa. Po pierwsze należy pamiętać, że bardzo dynamiczne obiekty mogą wymagać czasów naświetlania rzędu 1/2000 s i krótszych. Niestety nie zawsze da się ustawić takie parametry ekspozycji. Wtedy z pomocą przychodzą lampy błyskowe.

Warto mieć na uwadze również fakt, że obiekt poruszający się równolegle do płaszczyzny materiału światłoczułego aparatu wymaga krótszych czasów naświetlania, niż w przypadku ruchu prostopadłego do matrycy lub filmu. Podobnie na czas naświetlania wpływa odległość poruszającego się obiektu od obiektywu - im dalej się znajduje, tym dłuższe czasy można stosować (kluczowa jest nie tyle odległość, co obszar kadru zajmowany przez dany obiekt - pomyśl o zmianie odległości w kontekście doboru ogniskowej stosowanego instrumentu optycznego).

Długość czasu naświetlania niezbędnego do zamrożenia ruchu jest uzależniona m.in.  od kierunku ruchu obiektów i ich odległości od fotografa.

"Nawet najbardziej doświadczeni fotografowie nie są do końca pewni wyników swoich działań" - Matthew Brady.

Czytasz fragment kursu fotografii online Trening fotograficzny