Edycja zdjęć w praktyce

Edycją zdjęć nazywać będziemy proces przygotowania surowego materiału zdjęciowego do skatalogowania i archiwizacji w cyfrowym archiwum. Proces ten składa się z kilku kroków: dodania opisów oraz kategoryzacji i selekcji zdjęć. Fotoamatorowi kwestia opisywania zdjęć może kojarzyć się ze środowiskiem zawodowych fotoreporterów, prasy i agencji fotograficznych. Całkiem słusznie — tam jest to absolutna konieczność. Jednak uporządkowane, opisane archiwum to podstawa warsztatu każdego fotografa — niezależnie od tego, czy żyje on ze swoich zdjęć, czy jest to tylko jego hobby.

Aparat cyfrowy skłania do częstszego niż analogowy naciskania spustu migawki. Zniknęła bariera 36 klatek i chwila na "ochłonięcie" w momencie zmiany filmu. Emocje fotografowania powodują, że zdjęć na dysku komputera przybywa bardzo szybko, znacznie szybciej, niż przybywało kopert z negatywami lub pudełek ze slajdami. Odnalezienie na ekranie tej jednej, właśnie potrzebnej klatki pośród setek innych jest dużym problemem. Wśród kilkunastu tysięcy innych — może okazać się niewykonalne. Jedynym rozwiązaniem jest zrzucenie wyszukiwania na cierpliwą maszynę. Podstawą automatycznego indeksowania jest jednak wprowadzony przez człowieka opis.

Przeglądanie i wyszukiwanie zdjęć ułatwia przypisanie każdego z nich do jednej lub kilku kategorii, np.: portret, krajobraz, makro, wakacje, studio. Selekcja to wybór podzbioru zdjęć, spełniających pewne kryteria narzucone przez fotografa lub inną osobę dokonującą edycji. Najczęściej będzie to kilkupoziomowy wybór zdjęć najlepszych, choć możliwości definiowania kategorii i kryteriów selekcji ograniczone są jedynie wyobraźnią i potrzebami fotografa. Kilka najpopularniejszych schematów zaprezentujemy w dalszej części tego artykułu.

Edycja zdjęć to dla każdego fotoamatora doskonała okazja do powrotu wspomnieniami do niedawnych chwil fotografowania. To możliwość szczegółowej analizy wszystkich technicznych i artystycznych aspektów zdjęć, co ma olbrzymi walor edukacyjny. Zawodowi fotoreporterzy przeważnie nie lubią tego etapu pracy, a ich niechęć jest wprost proporcjonalna do wieku laptopa, na którym muszą ją wykonać, i odwrotnie proporcjonalna do czasu, po którym zaczynają się coraz bardziej niecierpliwe telefony z redakcji. Kluczem do sukcesu edycji materiału fotograficznego są oczywiście dobre narzędzia: sprzęt i oprogramowanie. Automatyczny import zdjęć z karty, szybkiu przegląd i znakowanie, efektywne i wygodne formatki opisywania, pozwalające w jak największym stopniu zautomatyzować to zadanie, szybkie i pewne narzędzie do wysyłania plików na zdalny serwer — to zestaw minimum, który musi być zawarty w każdym systemie edycyjnym. Warto zwrócić uwagę, że szybka i wygodna edycja materiału fotograficznego jest bardzo ważna nie tylko dla zawodowców. Dobre narzędzia i właściwie zestrojony system doceni również każdy podróżujący fotoamator. To oszczędność cennej energii baterii laptopa, szybszy wybór zdjęć i wrzucenie ich na bloga czy na stronę serwisu społecznościowego, to też więcej czasu na zwiedzanie!

ZDJĘCIE NIEOPISANE NIE ISTNIEJE!

Zdjęcie nieopisane nie istnieje! — to zdanie powinno stać się mantrą każdego poważnie traktującego swoją pasję fotoamatora. Zawodowcom jest łatwiej — im przypomina je kilka razy dziennie fotoedytor. Dopóki nie powstaną i nie staną się na tyle dostępne, że będą powszechnie stosowane, systemy automatycznie wykrywające na zdjęciu przynajmniej tych kilka setek najbardziej znanych twarzy ze świata polityki, kultury czy biznesu, rozpoznające choćby kilkaset najbardziej charakterystycznych miejsc na kuli ziemskiej czy nawet tylko radzące sobie z automatycznym przyporządkowaniem fotografii do jednej z kilku kategorii (portret, krajobraz, mecz piłki nożnej czy zawody pływackie), dopóty jedynym sposobem na odnalezienie w tysiącach zdjęć tych kilku przedstawiających legendarnego trenera Kazimierza Górskiego w Pałacu Prezydenckim (ilustracja 4.1) będzie uprzednie opisanie tychże tekstem zawierającym słowa "Kazimierz Górski" i "Pałac Prezydencki".

Ilustracja 4.1. Kazimierz Górski udekorowany Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Pałac Prezydencki w Warszawie, marzec 2006

Nie ma innego sposobu! A nawet jeśli — co jest pewne — takie systemy powstaną, co zrobić ze zdjęciami z imienin mało popularnej poza swoim osiedlem cioci Jadzi? Jedyną szansę na odnalezienie ich wśród tysięcy innych daje opis. Opisywanie zdjęć jest absolutną koniecznością. Bez tego cały wysiłek włożony w zorganizowanie i prowadzenie cyfrowego archiwum zdjęć pójdzie na marne. Pamięć ludzka jest mechanizmem tyleż wspaniałym, co krótkotrwałym i zawodnym. Rzeczy, które dziś wydają się nam oczywistą kulminacją dotychczasowej działalności fotograficznej, a przez to czymś, o czym będziemy pamiętać do grobowej deski — w świetle jutrzejszych wydarzeń przygasną, wyblakną i szybko pokryją się kurzem zapomnienia. Aż do tego niespodziewanego momentu, w którym okaże się, że od możliwości i czasu dotarcia do uwieczniających je fotografii całkiem sporo zależy…

 

OPIS ZDJĘCIA W STANDARDZIE IPTC

Każdy fotograf rozpoczynający współpracę z redakcją czy agencją fotograficzną zostanie szczegółowo poinformowany, jakiego formatu opisywania swoich zdjęć powinien używać. I szybko się nauczy, że opis to ta jedna jedyna rzecz, o której w tej pracy nie można zapomnieć! Fotoamatorowi jest w pewnym sensie łatwiej — nikt nie będzie wypominać mu szybko puchnących folderów pełnych nieopisanych zdjęć. Ale, jak powszechnie wiadomo, wolność niesie ze sobą liczne niebezpieczeństwa. Zbyt łatwo udzielona sobie samemu dyspensa szybko obróci się przeciwko niefrasobliwemu fotoamatorowi! Jeżeli tylko odpowiednio często fotografujemy, nagle może się okazać, że próba odtworzenia okoliczności wydarzenia uwiecznionego na zdjęciach miesiąc czy dwa temu spełznie na niczym.

A nawet jeżeli nie, to taki "późny" opis zawsze będzie dużo mniej wart (w sensie szczegółowości i wiarygodności) od uzupełnianego na bieżąco.

W tym rozdziale przedstawimy na początek szczegółową interpretację standardu IPTC, następnie zajmiemy się bliżej kilkoma najważniejszymi elementami opisu, na zakończenie zaś zaprezentujemy praktyczne przykłady przedstawionych tu informacji.

INTERPRETACJA STANDARDU IPTC

Ponieważ rodzina standardów IPTC powstała mniej więcej 20 lat temu i od tamtej pory stale się rozwija, producenci oprogramowania przyjmowali w swoich systemach nazewnictwo, które z czasem ulegało zmianom. Niektóre dane wycofywano jako przestarzałe, dodawano też nowe pola. Stąd spora różnorodność nie tylko w formacie wprowadzania danych IPTC w różnych aplikacjach, ale też w nazewnictwie poszczególnych pól. W Internecie dostępne są nawet rozbudowane tabele, zestawiające nomenklaturę wszystkich popularnych aplikacji. Tutaj posłużymy się spolszczoną terminologią okienka Informacja o pliku programu Adobe Photoshop CS4. Wydaje się, że jest to w obecnej chwili najbardziej "kanoniczna" implementacja standardu. Dla kompletności opisu podane też zostaną nazwy w oryginalnym brzmieniu, pochodzące z dokumentacji standardu IPTC Core 1.0.

Warto zaznaczyć, że aktualna wersja standardu IPTC, łącznie z rozszerzeniami, obejmuje kilkadziesiąt pól. Tak naprawdę istotnych jest kilkanaście, a kilku obowiązkowych nie można pominąć. Fotografia to niezwykle szerokie spektrum tematów i odbiorców zdjęć — ten właściwy podzbiór najważniejszych pól metadanych jest zawsze zdeterminowany przeznaczeniem zdjęcia. Co innego będzie ważne dla fotoreportera, fotografa studyjnego czy naukowca dokumentującego badania terenowe. W prezentujących poszczególne pola tabelach w dalszej części rozdziału te — naszym zdaniem — najistotniejsze dla większości fotografów pola wyróżniono pogrubioną czcionką.

W opisywaniu zdjęć bardzo ważna jest konsekwencja w przestrzeganiu reguł narzuconych przez odbiorcę lub samego fotografa. Dotyczy to nie tylko schematu wypełniania niektórych pól, ale również ich zawartości. Niektóre dane, np. słowa kluczowe, wygodnie jest móc wprowadzać, wybierając je z uprzednio przygotowanej listy. Można w ten sposób uniknąć błędów czy literówek, ustalamy też formę gramatyczną słów. Istnieją specjalne słowniki i listy haseł — tzw. Controlled Vocabulary. Poruszamy ten temat bardziej szczegółowo w dalszej części rozdziału.

Zaszłości historyczne i chęć zachowania zgodności ze starszymi standardami opisu oraz oprogramowania powodują, że niektóre pola IPTC mogą być powtórzone w innych miejscach interfejsu systemu edycyjnego. Pół biedy, jeżeli  w obu miejscach noszą one tę samą nazwę, niestety, nie jest to regułą. Dla przykładu przyjrzyjmy się pierwszej zakładce informacji o pliku Photoshopa CS4. Wszystkie pojawiające się tu pola (poza oceną w gwiazdkach) są zdublowane na zakładce IPTC.

Podpowiedzi do interpretacji poszczególnych pól określane w dalszej części rozdziału jako "Jednym zdaniem" oparte są na treści podpowiedzi wyświetlanych przez Adobe Photoshop CS4 w okienku Informacje o pliku. Wystarczy najechać na etykietę stosownego pola kursorem myszy i nie poruszać nim przez chwilę — program wyświetli "dymek" pomocy.

Ilustracja 4.2 prezentuje pierwszą stronę informacji o pliku. Zbiór dostępnych tutaj danych zawiera najważniejsze informacje na temat zdjęcia.

Ilustracja 4.2

 

Znaczenie niektórych pól stanie się bardziej zrozumiałe, gdy będziemy pamiętać, że w świecie fotografii prasowej, czy w ogóle komercyjnej, zdjęcie rzadko trafia wprost od autora do wydawcy — przeważnie po drodze przechodzi jeszcze przez ręce co najmniej kilku pośredników, np. agencji fotograficznych. Pojawiające się w opisach niektórych pól określenia "dostawca" odnoszą się do osoby lub instytucji (agencji fotograficznej, redakcji, banku zdjęć) oferującej zdjęcia "odbiorcy" (redakcji, wydawnictwu lub dowolnemu innemu podmiotowi) zainteresowanemu ich publikacją. Dostawca wcale nie musi być (i zwykle nie jest) autorem, lecz kolejnym, w danym momencie ostatnim, ogniwem łańcucha pośredników.

Kontakt

Ta grupa pól nie budzi chyba specjalnych wątpliwości — zawiera po prostu dane kontaktowe fotografa. W przypadku większości fotoamatorów, ze względu na ochronę własnej prywatności, wypełnienie tych pól powinno być poprzedzone chwilą zastanowienia. W erze Internetu nigdy nie wiadomo, dokąd mogą zawędrować nasze zdjęcia. Zawodowcy mają łatwiej — mogą zasłonić się adresem redakcji czy agencji fotograficznej, dla której pracują. Sens danych — umożliwienie kontaktu z fotografem — zostanie zachowany, a prywatność niezagrożona.

 

Ilustracja 4.3

 

 

Kontakt
Autor	Creator
Tutaj wpisujemy imię i nazwisko osoby, która wykonała zdjęcie. Jeżeli ze względów bezpieczeństwa tożsamość fotografa nie powinna być ujawniana, można wpisać nazwę firmy lub organizacji udostępniającej zdjęcie. Prawa autorskie są niezbywalne, zatem raz wpisane nazwisko fotografa nie powinno być nigdy zmieniane.
Jednym zdaniem: wpisz nazwisko autora zdjęcia.

 

Tytuł autora	Creator’s Job Title
Stanowisko osoby wymienionej powyżej. Może to być np.: fotograf etatowy, wolny strzelec, stringer3.
Jednym zdaniem: wpisz stanowisko osoby wymienionej w polu Autor.

 

Adres: Adres Miasto Województwo Kod pocztowy Kraj/terytorium	Contact Info: Address City State/Province Postal Code Country
Dane adresowe, umożliwiające kontakt z autorem zdjęcia. Jeżeli te dane mają być użyteczne, powinny być kompletne.
Jednym zdaniem: wpisz dane umożliwiające kontakt z autorem zdjęcia.

 

Dane teleadresowe: Telefon Adres e-mail Strona WWW	Contact Info: Phone(s) Email(s) Website(s)
Druga część danych umożliwiających kontakt z autorem. Można podać po kilka wartości każdej kategorii (np. kilka adresów poczty elektronicznej), rozdzielając je przecinkami. Numery telefonów zapisujemy w formacie międzynarodowym, np. +48 (22) 1234567
Jednym zdaniem: wpisz dane umożliwiające kontakt z autorem zdjęcia.

Zawartość

Ilustracja 4.4. Grupa pól Zawartość zakładki IPTC

 

Zawartość
Nagłówek	Headline
Nagłówek jest bardzo zwięzłym streszczeniem zdjęcia, można traktować go jako podpis na kolumnie gazety. Ma przyciągać uwagę czytelnika oraz krótko (!) przekazywać treść fotografii. Uwaga: to pole jest często mylone z polem Tytuł z części Stan IPTC!
Jednym zdaniem: wpisz zwięzły skrót lub podsumowanie treści zdjęcia, które może być użyte w przypadku jego publikacji.

 

Opis	Description
Pole to nazywane jest czasem Podpis (ang. Caption), choć słowo "opis" jest zdecydowanie bardziej właściwe. To miejsce na dłuższy opis zdjęcia, wyczerpująco informujący, kto, co, gdzie, kiedy i jak na nim robi. Budowa opisu zdjęcia zostanie szczegółowo omówiona w dalszej części tego rozdziału. Uwaga: umieszczenie w opisie informacji na temat lokalizacji zdjęcia nie zwalnia opisującego z obowiązku wypełnienia stosownych pól IPTC (patrz dalej).
Jednym zdaniem: wprowadź opis treści zdjęcia, zawierający odpowiedzi na pytania: kto na nim jest oraz co i dlaczego się na nim dzieje, z uwzględnieniem nazwisk i roli występujących tam osób.

 

Słowa kluczowe	Keywords
Lista słów najlepiej oddających temat zdjęcia. Wpisujemy tu wszystko, co kojarzy się z opisywaną fotografią. Tworzenie listy słów kluczowych zostanie szczegółowo omówione w dalszej części tego rozdziału.
Jednym zdaniem: wpisz dowolną liczbę słów kluczowych, wyrażeń lub zwrotów jak najdokładniej oddających temat zdjęcia.

 

Kod tematu IPTC	IPTC Subject Code
Lista kodów opisujących treść zdjęcia, np.: kultura i sztuka, telewizja, przestępczość, klęski żywiołowe, przemysł, biznes. Pełna lista tematów proponowanych przez IPTC dostępna jest pod adresem: http://cv.iptc.org/newscodes/subjectcode. Aby uniknąć błędów we wprowadzanych kodach, system edycyjny powinien korzystać z predefiniowanej listy wartości.
Jednym zdaniem: wprowadź wartości z kontrolowanego słownika IPTC Subject NewsCode określające tematykę zdjęcia.

 

Autor opisu	Description Writer
Imię i nazwisko autora opisu zdjęcia. Nie chodzi tu wyłącznie o wypełnienie pola Opis, ale o wszystkie metadane. W przypadku fotoamatora będzie to zwykle on sam, w przypadku dużej agencji fotograficznej poprawianiem, uzupełnianiem czy — w skrajnych przypadkach — również tworzeniem opisów może zajmować się oddelegowany do tego zadania fotoedytor lub archiwista.
Jednym zdaniem: wpisz nazwisko autora, edytora lub korektora opisu zdjęcia.

Obraz

Ilustracja 4.5. Grupa pól Obrazek zakładki IPTC

 

Obrazek
Data utworzenia	Date Created
Pole przeznaczone na datę (i opcjonalnie godzinę) wykonania zdjęcia. Jeżeli mamy do czynienia ze zdjęciem analogowym, nie wpisujemy daty skanowania, lecz datę i godzinę naciśnięcia spustu migawki! Można podać samą datę lub datę i godzinę. W tym drugim przypadku dobrze jest podać pełen format czasu, tzn. z informacją o strefie czasowej, przykładowo: 2002-07-15T00:00:00+02:00. W przypadku fotografii cyfrowej pole to zostanie przez większość systemów edycyjnych wypełnione automatycznie przy wykorzystaniu informacji zapisanej w nagłówku EXIF.
Jednym zdaniem: wprowadź datę wykonania zdjęcia.

 

Gatunek intelektualny	Intellectual Genre
Zawartość tego pola odnosi się raczej do tekstów dziennikarskich, może być jednak również odnoszona do zdjęć. Określa dziennikarski charakter opisywanego materiału, np.: news, dziennik, nekrolog, wywiad, wypowiedź na wyłączność (ang. Exclusive), opinię, podsumowanie. W przypadku fotografii może to być np.: wywiad, ilustracja, portret, reportaż. Wartość tego pola powinna być wybierana z predefiniowanej listy. Przykładowa lista dostępna jest pod adresem: http://cv.iptc.org/newscodes/genre.
Jednym zdaniem: wprowadź termin opisujący naturę obrazu pod kątem intelektualnym lub dziennikarskim.

 

Scena IPTC	IPTC Scene Code
Lista kodów opisujących sposób ujęcia fotografowanej sceny lub osoby, np.: zbliżenie, plan średni, profil, widok od tyłu, para, grupa, plan ogólny, widok z lotu ptaka, ujęcie podwodne, wnętrze, plener. Wartość tego pola powinna być wybierana z predefiniowanej listy, dostępnej pod adresem: http:// cv.iptc.org/newscodes/scene.
Jednym zdaniem: wprowadź wartości z kontrolowanego słownika kodów scen IPTC Scene NewsCodes.

 

Dane geograficzne: Położenie Miasto Województwo Kraj/terytorium Kod ISO kraju	Geographic Fields: Sublocation City State/Province Country Country Code
Ta grupa pól jest nieco niejednoznaczna: standard nie określa bowiem, czy mowa tu o miejscu uwidocznionym na zdjęciu, czy o miejscu, z którego zdjęcie wykonano. Dotyczy to np. sytuacji fotografowania odległego łańcucha górskiego za pomocą teleobiektywu czy — w skrajnym przypadku — astrofotografii: czy powinniśmy wpisać Ziemię, czy Księżyc? Na pierwszy rzut oka bardziej logiczna wydawałaby się interpretacja danych jako położenia fotografowanego motywu, warto jednak zwrócić uwagę, że jeżeli aparat fotograficzny jest wyposażony w GPS, to w pliku zdjęcia zostaną zapisane współrzędne fotografa! Najnowsze rozszerzenie standardu IPTC Core 1.1, zaimplementowane m.in. w Adobe Photoshop CS5, porządkuje sytuację, wprowadzając dwa zestawy danych geograficznych: "miejsce, w którym zdjęcie zostało zrobione" oraz "miejsce pokazane na zdjęciu" (odpowiednio: Location in which the Image was created i Location shown in the Image). Korzystając z omawianego tutaj standardu, przyjmujemy arbitralnie, że chodzi o fotografowane miejsce.
Jednym zdaniem: wprowadź dane miejsca przedstawionego na zdjęciu.

 

Stan

Ta grupa pól sprawia wszystkim użytkownikom standardu IPTC najwięcej problemów. I nie dotyczy to wcale tylko fotoamatorów! Również największe redakcje i agencje fotograficzne niewłaściwie interpretują niektóre z pól. Poniżej zamieszczamy "jedynie słuszną" interpretację, wraz ze wskazaniami najczęściej popełnianych  błędów. 

Ilustracja 4.6. Grupa pól Stan zakładki IPTC

 

Stan
Tytuł	Title
Pole to nazywane jest czasem Nazwa obiektu (ang. Object Name), co chyba lepiej oddaje jego przeznaczenie, którym jest szybka, czytelna dla człowieka identyfikacja pliku zdjęcia. Najczęściej będzie to po prostu nazwa oryginalnego pliku zdjęcia lub inny unikalny identyfikator, ale może też być to data plus numer seryjny czy cokolwiek innego. Chodzi o to, by móc zidentyfikować zdjęcie lub np. odnaleźć jego oryginał nawet wtedy, kiedy w łańcuchu kolejnych edycji czy modyfikacji ulegnie zmianie nazwa pliku kopii, a na skutek obróbki (kadrowania, przekształcenia barw czy innych poważnych modyfikacji) rozpoznanie zdjęcia stanie się utrudnione. Tytuł nie musi być unikalny dla każdego zdjęcia, ale im bardziej jest szczegółowy, tym bardziej zawęża krąg poszukiwań, czyniąc identyfikację oryginału łatwiejszą. Uwaga: pole to bywa często mylone z polem Nagłówek!
Jednym zdaniem: wpisz krótki, czytelny identyfikator zdjęcia, np. nazwę pliku.

 

ID zadania	Job Identifier
To pole możemy wykorzystać do zaznaczenia, że zdjęcie należy do jakiejś większej całości: serii, tematu, zlecenia itp. W takim przypadku wpisujemy tutaj stosowny, nadany tejże całości identyfikator. Uwaga: w niektórych systemach pole to nazywa się Transmission Reference.
Jednym zdaniem: wprowadź numer lub identyfikator potrzebny do kontroli lub śledzenia toku pracy.

 

Instrukcje	Instructions
Tutaj zamieszczamy wszelkie dodatkowe informacje pochodzące od autora lub dostawcy zdjęcia, skierowane do jego odbiorcy. W przypadku fotografii prasowej najczęściej będą to zastrzeżenia publikacji: wyłącznie w kontekście pozytywnym, zakaz publikacji w niektórych tytułach lub typach prasy (tylko dzienniki/tygodniki/miesięczniki), dodatkowe adnotacje wymagane przy publikacji (podziękowania) itd. Amator może umieścić tu np. dane dotyczące oryginału zdjęcia — położenie slajdu w archiwum, parametry skanowania itp.
Jednym zdaniem: wprowadź informacje na temat zakazów lub innych ograniczeń nieuwzględnionych w polu Warunki korzystania z praw.

 

Dostawca	Credit
Jak wskazuje nazwa — pole to zawiera nazwę dostawcy zdjęcia (ostatniego w danej chwili w łańcuchu pośredników). W przypadku fotografa agencyjnego będzie to nazwa agencji, fotoreporter pracujący dla tytułu "X" wpisze tu X, amator umieści tu po prostu swoje nazwisko.
Jednym zdaniem: wpisz nazwisko osoby lub nazwę instytucji, która powinna być podana jako autor zdjęcia w przypadku jego publikacji.

 

Źródło	Source
Nazwa pierwszego właściciela praw do zdjęcia. Wpisujemy tu imię i nazwisko indywidualnego fotografa, nazwę agencji lub imię i nazwisko/nazwę agencji. Źródło bywa czasem mylnie interpretowane, np. jako techniczne pochodzenie zdjęcia: negatyw/ slajd/cyfra itp. Ten rodzaj informacji zamieszczamy w innych polach IPTC.
Jednym zdaniem: wpisz nazwisko lub nazwę pierwotnego właściciela praw autorskich do zdjęcia.

 

Prawa autorskie	Copyright Notice
Prawnicza formułka określająca właściciela praw do zdjęcia. Zwykle będzie to fotograf, ale w przypadku niektórych prac wykonywanych na zlecenie klienta lub przez fotografa pozostającego ze swoją redakcją w stosunku pracy właścicielem praw będzie stosowna instytucja. Format tego pola jest różny w różnych krajach. W Europie stosuje się przeważnie zapis: "Copyright <rok> <nazwa właściciela praw>, all rights reserved", w USA "© <rok pierwszej publikacji> <nazwa właściciela praw>".
Jednym zdaniem: wprowadź informację na temat praw własności zdjęcia.

 

Warunki korzystania z praw	Rights Usage Terms
Pole to określa szczegółowe warunki legalnego użycia danej fotografii, np. że wysyłane klientowi zdjęcie jest jedynie propozycją i nie jest przeznaczone do publikacji.
Jednym zdaniem: wprowadź instrukcję użytkowania zdjęcia w kontekście prawnym.

 

 

Strona 1

Strona 2

POLSKIE ZNAKI

Wprawdzie standard XMP przewiduje użycie w opisie zdjęcia dowolnej strony kodowej (łącznie z Unicode), jednak niektóre programy katalogujące nie obsługują prawidłowo znaków spoza podstawowego zestawu znaków ASCII. Ponadto dostęp do profesjonalnych banków zdjęć odbywa się obecnie w zasadzie wyłącznie za pośrednictwem Internetu, a tam z kodowaniem standardów narodowych wciąż bywa różnie. Nie chodzi tu bynajmniej o brak stosownych standardów, lecz o — delikatnie mówiąc — swobodne ich przestrzeganie przez autorów aplikacji uczestniczących w cyklu życia cyfrowego zdjęcia. Większość agencji fotograficznych, banków zdjęć i redakcji wymusza w związku z tym na fotografach nieużywanie w opisach polskich znaków diakrytycznych. Zawodowcy przyzwyczaili się do pisania "po polskawemu", jednak wszystkich fotoamatorów zachęcamy do przestrzegania zasad interpunkcji i ortografii. Trzeba jedynie przetestować cały system informatyczny (program edycyjny i katalogujący oraz system operacyjny) pod kątem poprawności obsługi polskiego alfabetu. Możliwość wpisania "ą" czy "ę" nie gwarantuje jeszcze sukcesu — należy sprawdzić, czy gdzieś w trakcie przetwarzania czy archiwizowania zdjęcia nie zamienią się one w nieczytelne "krzaczki".

Wybór sposobu traktowania znaków narodowych powinien być przemyślany już na etapie zakładania archiwum, a następnie konsekwentnie stosowany. Nie ma nic gorszego niż pomieszanie kilku standardów. Wtedy nigdy nie wiadomo, czy szukać "żółtych", czy "zoltych" kwiatów. Nie warto też liczyć na to, że kiedyś, w wolnej chwili, poprawimy wszystkie stare opisy. No, chyba że w piwnicy nudzi się jakiś pracowity Kopciuszek…

[kn_advert]

OPIS ZDJĘCIA

Opis (ang. Caption/Description) jest najważniejszym elementem metadanych. Powinien zawierać jak najbardziej szczegółowy opis zobrazowanej w danym kadrze sytuacji. Warto posłużyć się starą dziennikarską metodą: spróbować odpowiedzieć w podpisie na 5W&H. To skrót angielskich pytań: kto/Who, co/ What, gdzie/Where, kiedy/When, dlaczego/Why oraz jak/How. Odpowiedzi mają być zwięzłe, nie chodzi o przygotowywanie dla każdego zdjęcia depeszy prasowej. Na pytanie "gdzie i kiedy" nie odpowiadamy "roku pańskiego 1997 zdarzyło się w królewskim grodzie Krakowie…". Wystarczy: "Kraków, 1/01/1997". Nie zawsze również — jak choćby w przypadku ilustracji czy zdjęć krajobrazowych —  wszystkie pytania mają sens. W tabeli 4.1 prezentujemy prostą sztuczkę, ułatwiającą szybkie skonstruowanie wyczerpującego podpisu zdjęcia. Patrząc na nie, należy zadać sobie kilka pytań. Odpowiedzi same ułożą się w stosowny opis.

Tabela 4.1.

Kto?	Czy na zdjęciu są jakieś osoby odgrywające dla autora istotną rolę? Czy występują one w jakichś rolach (matka/ojciec/minister/sędzia)? Czy znane są ich nazwiska? Czy istotny jest ich wiek? Czy należą do jakichś grup społecznych/ zawodowych/etnicznych?
Co?	Co dzieje się na zdjęciu? Czy jego bohater — osoba/zwierzę — robi coś (stoi/ siedzi/skacze/ucieka)? Czy należy do jakiejś większej grupy/społeczności/rasy/ gatunku?
Gdzie?	Czy miejsce wykonania zdjęcia jest istotne? W przypadku np. zdjęć studyjnych raczej nie, ale już w fotografii podróżniczej będzie to podstawowa informacja. Co to za miejsce (szczegóły, czyli państwo, stan itd., powinny się znaleźć w bardziej usystematyzowanej formie w innych polach metadanych)? Czy sytuacja przedstawiona na zdjęciu dzieje się we wnętrzu budynku, czy w plenerze? Czy to miejsce jest częścią jakiegoś większego regionu? Czy miejsce wykonania zdjęcia jest identyczne z miejscem przedstawionym na zdjęciu (raczej nie w przypadku astrofotografii lub np. fotografowania odległego łańcucha górskiego przez teleobiektyw)?
Kiedy?	Czy czas wykonania zdjęcia ma znaczenie? Czy ważna jest pora dnia/pora roku/dzień tygodnia wykonania zdjęcia?
Dlaczego?	Jaka jest przyczyna zaistnienia uwiecznionej w kadrze sytuacji? Jaka była przyczyna wykonania zdjęcia? Dlaczego przedstawiona sytuacja jest ważna?
Jak?	Czy są jakieś przymiotniki trafnie oddające temat czy nastrój zdjęcia (szybko/ głośno/mgliście/serdecznie)?

Dobrze, gdy format pola opisu będzie w pewien sposób zestandaryzowany (ilustracja 4.7).

Na przykładzie z ilustracji 4.7 możemy zaobserwować kilka zasad rządzących budową opisu:

• Opis zaczyna się od informacji, gdzie i kiedy zostało wykonane zdjęcie.
• Format daty DD.MM.RRRR uwzględnia fakt, że nagłówki IPTC przechowują daty w formacie RRRR.MM.DD. Mając zatem w dwóch różnych polach dwa różne formaty daty, nie musimy się martwić tym, którego użyć, wpisując wyszukiwaną datę — obie formy będą skuteczne.
• Po nagłówku gdzie/kiedy następuje część co/kto (jaka impreza/kto jest na zdjęciu). Jest to format charakterystyczny dla fotografii wydarzeniowej.
• Słowa "portret" i "kw" (kontakt wzrokowy) doprecyzowują sposób przedstawienia fotografowanej postaci, który nie da się ująć inaczej, niż w formie metadanych.
• Podpis zamyka informacja o autorze zdjęcia i (opcjonalnie) agencji fotograficznej lub o tytule prasowym, dla którego autor pracuje. Jest to informacja nadmiarowa, gdyż dane autora i dostawcy zdjęcia dostępne są (a przynajmniej powinny być!) w specjalnie do tego przeznaczonych polach metadanych, jednak zwyczajowo i dla bezpieczeństwa oraz przenośności umieszcza się je w polu opisu. Treść informacji o autorze powinna być zgodna z polem Dostawca (ang. Credit) IPTC.

Ilustracja 4.7. Przykład opisu zdjęcia

Wielkie litery zastosowane w opisie wynikają z troski agencji, dla której zrobione zostało to zdjęcie, aby błędna konfiguracja czułości na małe i wielkie litery wyszukiwarki będącej ogniwem w systemie katalogowania i archiwizacji nie uniemożliwiła jego odnalezienia. Z podobnej przyczyny tekst prawie w ogóle nie zawiera znaków przestankowych — niektóre wyszukiwarki mogą nie rozpoznać szukanego słowa w wyrazie z kropką na końcu. Należy jednak zauważyć, że tekst pisany wersalikami i na dodatek bez znaków przestankowych jest wyjątkowo nieczytelny. Podobnie niektóre systemy edycyjne oraz agencje wymagają, by w polu opisu nie pojawiały się znaki nowej linii. Cóż, tutaj forma jest podporządkowana w stu procentach funkcjonalności.

Poniżej zamieszczamy kilka generalnych uwag dotyczących sposobu podpisywania zdjęć. Część z nich ma charakter ogólny, część odnosi się raczej do fotoreporterów współpracujących z profesjonalnymi odbiorcami zdjęć, zawsze jednak warto znać główne zasady.

• Jeżeli współpracujesz z agencją fotograficzną lub redakcją, pierwsze kroki skieruj do archiwisty bądź szefa fotoedytorów — poinformuje Cię on o obowiązujących w danym miejscu zasadach opisu zdjęć. Może to dotyczyć treści i formatu wszystkich pól opisu, schematu nazywania plików itd. Szczegółowe zalecenia mogą stać w sprzeczności z przytaczanymi poniżej zasadami, w takim przypadku obowiązują oczywiście zasady lokalne.
• Jeżeli zdjęcie jest przeznaczone do publikacji, lecz istnieją pewne ograniczenia co do mediów, tytułów czy formy publikacji, zacznij opis od wyraźnego określenia stosownych restrykcji, na przykład: "UWAGA, PUBLIKACJA WYŁĄCZNIE W KONTEKŚCIE POZYTYWNYM!". Wszelkie ograniczenia powtarzamy w polu Instrukcje.
• Jeżeli opis miałby być dłuższy, przynajmniej kilkulinijkowy, warto zastosować starą dziennikarską zasadę odwróconej piramidy tekstu: zaczynamy od informacji najważniejszych, potem pojawiają się informacje dodatkowe, a te mniej ważne trafiają na koniec opisu.
• W opisie używaj czasu teraźniejszego. Lepiej też wygląda strona czynna niż bierna.
• Nie przegap istotnych, lecz ulotnych informacji. Jeżeli podpisujesz zdjęcia z meczu swojego ulubionego klubu piłkarskiego, nie zapomnij napisać, z kim grali i jaki był wynik.
• Dwa razy sprawdź pisownię nazwisk i nazw własnych — literówki mogą skutecznie pogrzebać szansę na odszukanie zdjęcia w przyszłości.
• Pisz zgodnie z regułami ortografii i gramatyki. Nie dotyczy to oczywiście tekstów z konieczności niezawierających polskich znaków diakrytycznych. Nazwisk fotografowanych osób najlepiej nie odmieniać, jeżeli jednak konstrukcja gramatyczna zbudowanego w ten sposób zdania staje się zbyt karkołomna, stosujemy odmianę, wpisując jednak wszystkie istotne nazwiska (w mianowniku!) na listę słów kluczowych.
• Opisuj tylko to, co jest na zdjęciu. Nie wyliczaj wszystkich uczestników imprezy, tylko tych widocznych na fotografii. Jeżeli musisz podać nazwiska bohaterów fotografii, podaj też sposób ich identyfikacji (przykładowo: od lewej do prawej stoją…, X w czerwonym swetrze, Y z bukietem kwiatów).
• Nie fantazjuj. Jeżeli nie jesteś czegoś pewien, sprawdź to lub pomiń w opisie.
• Unikaj ocen i zbyt daleko idących interpretacji. Jeżeli nie znasz przyczyny uśmiechu na twarzy dziewczyny w prawym dolnym rogu zdjęcia, nie staraj się go w podpisie odgadnąć.
• Podpis ma informować, nie rozśmieszać lub zasmucać. Bądź rzeczowy i obiektywny. Jeżeli zdjęcie jest dowcipne, może warto dodać stosowne słowa kluczowe (patrz dalej)?
• Podpis nie ma być gotową notatką prasową z fotografowanego wydarzenia— choć standard IPTC nie przewiduje konkretnego limitu liczby wpisanych znaków, bezpiecznie jest nie przekraczać kilku linijek tekstu. Może się bowiem zdarzyć, że któryś z systemów edycyjnych pomiędzy fotografem a odbiorcą zdjęcia będzie takowe ograniczenie wprowadzał i niekompletny podpis zdyskwalifikuje najlepszą nawet fotografię w oczach redaktora, który nie będzie miał szansy prawidłowo jej podpisać na stronie dziennika czy innego czasopisma.
• Używaj małych i wielkich liter zgodnie z zasadami pisowni (chyba, że trzeba inaczej — patrz wyżej).

Warto nadmienić, że nie ma potrzeby uwzględniania w opisie parametrów technicznych fotografii, które oprogramowanie katalogujące może wydobyć z nagłówka EXIF. Dotyczy to w szczególności przestrzeni barw, rozmiarów i rozdzielczości zdjęcia czy orientacji (pion/poziom).

Powyższe rozważania stosują się również do skróconej wersji podpisu zdjęcia — nagłówka (ang. Headline). Ponieważ jednak tutaj jesteśmy bardzo ograniczeni liczbą dostępnych znaków, podstawowym kryterium jest zwięzłość — jedno krótkie, acz treściwe zdanie (bądź równoważnik zdania) musi trafnie oddać temat zdjęcia.

 

SŁOWA KLUCZOWE

Opisywanie zdjęcia zaczynamy od opisu. Następnym krokiem jest stworzenie listy słów trafnie i precyzyjnie określających temat i charakter zdjęcia. Jednak podczas gdy opis odnosi się do treści zdjęcia dość — o ile można tak powiedzieć — literalnie, słowa kluczowe są symboliczną metodą streszczenia przekazu. Układanie listy słów kluczowych przypomina zabawę w skojarzenia: im więcej inteligencji, pomysłowości i — czasem — poczucia humoru ze strony autora zdjęcia i/lub opisu, tym większa szansa na to, że osoba przeszukująca bazę kilku milionów zdjęć trafi na to właściwe — tego akurat autora. Przy układaniu opisu trzeba myśleć jak osoba, która będzie szukać zdjęć. Wyobraźmy sobie sytuację, w której redakcja potrzebuje pięknego widoku Warszawy do materiału opisującego turystyczną atrakcyjność stolicy. Klucz "Warszawa" jest za mało precyzyjny — zapytanie do bazy każdej poważnej agencji fotograficznej zwróci dziesiątki tysięcy wyników: wszystkie wykonane w tym mieście zdjęcia. Tymczasem fotoedytor chce jak najszybciej znaleźć ten jeden, właściwy obrazek. Zamiast więc przeglądać kilkadziesiąt ekranów miniaturek, woli pomyśleć chwilę i tak ułożyć zapytanie, by uzyskać maksymalnie kilkanaście trafień. W tym przypadku sprawa jest prosta: pocztówkowym widokom miasta trzeba przypisać po prostu zestaw słów: turystyka, pejzaż, widok, pocztówka, widokówka itp. Bywają jednak sytuacje bardziej skomplikowane. Nie ma niestety prostego przepisu na stworzenie zbioru skutecznych słów kluczowych — nie obejdzie się tutaj bez odrobiny wysiłku intelektualnego. Bardzo pomocna może okazać się orientacja w bieżącej sytuacji politycznej, kulturalnej czy dowolnej innej — dotyczącej tematyki zdjęcia. Jeżeli zdjęcie jest ilustracją (nawet dość abstrakcyjną) aktualnego, gorącego czy modnego tematu — umieszczenie kilku stosownych haseł bardzo pomoże w odnalezieniu zdjęcia, jak w przypadku zamieszczonej poniżej dość banalnej ilustracji z oddziału noworodków warszawskiego szpitala położniczego. Jednym ze słów kluczowych było "becikowe" — gorący temat lata 2006. Prawdopodobnie dzięki temu jednemu słówku zdjęcie (ilustracja 4.8) wydrukowały tygodniki: "Wprost", "Polityka" oraz "Newsweek".

 

Ilustracja 4.8. Noworodki na sali jednego z warszawskich szpitali położniczych

 

Poniżej zamieszczamy kilka generalnych zasad tworzenia listy słów kluczowych.

• Ponieważ mechanizmy wyszukiwania większości systemów archiwizacyjnych obejmują zarówno słowa kluczowe, jak i wszystkie pozostałe pola tekstowe, z nagłówkiem (ang. Caption) na czele, nie ma sensu powtarzanie w sekcji słów kluczowych fraz, które wystąpiły już w innych częściach opisu. Wyjątkiem są formy gramatyczne, np. nazwiska, które w nagłówku zostały odmienione przez przypadki.
• Wydaje się, że lepszymi słowami kluczowymi są rzeczowniki niż czasowniki, np. "bieganie", "bieg" zamiast "biegać".
• Szczególnego znaczenia słowa-klucze nabierają w przypadku fotografii ilustracyjnej, niosącej poza treścią dosłowną również pewien przekaz symboliczny. Zestaw kluczy powinien odnosić się w takim przypadku właśnie do tego rozszerzonego znaczenia. Często zdarza się bowiem, że odbiorca — potencjalny klient — nie do końca wie, jakiego zdjęcia szuka. Wie, jaką treść chciałby nim przekazać, ale nie jest zdecydowany, za pomocą jakiego obrazu. Trafna metafora na liście słów kluczowych przesądzi o wyborze tego, a nie innego zdjęcia.

Rozwinięciem idei słów kluczowych jest mechanizm "kontrolowanego słownika" (ang. Controlled Vocabulary). Ogranicza on listę możliwych do przypisania zdjęciu kluczy do zestawu pogrupowanych hierarchicznie fraz. Najprostszym przykładem jest hierarchia krain geograficznych: kontynenty/podział fizyczny (krainy geograficzne)/podział administracyjny (państwa) itd. lub zwierząt: ssaki/ ptaki/gady/domowe/dzikie itd. Stworzenie hierarchii słów kluczowych jest pracochłonne, lecz znakomicie ułatwia opisywanie zdjęć, wymuszając porządek i spójność listy. Istnieją firmy oferujące gotowe hierarchie słów kluczowych, z racji pochodzenia jednak (kraje angielskojęzyczne) ich przydatność w Polsce jest ograniczona. Najprostszym sposobem na rozpoczęcie stosowania hierarchii słów kluczowych jest dostosowanie do własnych potrzeb i stopniowe rozbudowywanie listy dostarczonej przez producenta używanego systemu edycyjnego. W przypadku Camera Bits — producenta systemu Photo Mechanic — lista ta wygląda tak jak na ilustracji 4.9.

 

 

Ilustracja 4.9. Przykładowa hierarchia słów kluczowych dostarczana z programem Photo Mechanic. Można traktować ją jako punkt wyjścia do stworzenia struktury odpowiadającej naszym indywidualnym potrzebom