Film dokumentalny "Śmietnisko" - już od 22 października w Polsce

Dokument "Śmietnisko" powstawał przez ponad trzy lata. Film jest zapisem podróży słynnego artysty Vika Muniza, który opuszcza swój dom na Brooklynie, aby wyruszyć do ojczystej Brazylii na największe na świecie wysypisko śmieci, Jardim Gramacho, mieszczące się na peryferiach Rio de Janeiro. Na miejscu artysta fotografuje eklektyczną grupę catadores, jak nazywa się samozwańczych zbieraczy materiałów nadających się do ponownego przetworzenia. Pierwotnym założeniem Munitza było "odmalowanie" zdjęć catadores za pomocą śmieci. Jednak podczas współpracy z tymi inspirującymi postaciami, gdy na podstawie zrobionych im zdjęć na nowo tworzyli ze śmieci własne podobizny, okazało się, że catadores z godnością lecz jednocześnie rozpaczliwie, próbują też na nowo wyobrazić sobie własne życie. Lucy Walker (reżyserka filmów Devil’s Playground oraz Ślepy los) z ogromnym wyczuciem towarzyszy całemu procesowi, przedstawiając na końcu wzruszający dowód możliwości zmiany poprzez sztukę oraz ukazując alchemię ludzkiej duszy. 

BIOGRAFIA ARTYSTY

Urodzony w Brazylii, a mieszkający obecnie na Brooklynie iluzjonista i innowator Vik Muniz żyje dla tych chwil, w których nasze utarte sady zawodzą i jesteśmy zmuszeni podjąć dialog ze światem, w którym żyjemy. W takich momentach konfrontowani jesteśmy z chaosem, który na co dzień pozostaje w ukryciu. Muniz, poprzez swoją pracę artystyczną, jej proces i efekty, jest w stanie okiełznać i wykorzystać twórczy potencjał chaosu. Podobnie jak jego wcześniejsze Nurkowanie w śmieciach oraz Freeganizm, najnowszy projekt Obrazy śmieci również podejmuje temat odpadków. Zasadnicza różnica miedzy projektami polega na wykroczeniu tym razem poza zagadnienie przydatności; Muniz nie jest zainteresowany odkrywaniem i ocalaniem skarbów ukrytych w hałdach śmieci (i-podów, nieotwartych paczek z owocami, biżuterii), chce wykorzystać śmieci jako medium sztuki.

W śmieciach piękne jest to, że są negatywne; to coś, czego już nie używamy; coś, czego nie chcemy już oglądać, mówi Muniz, "wiec jeśli jest się artysta wizualnym, śmiecie staja się bardzo interesującym materiałem, ponieważ sa materiałem najbardziej niewizualnym. Pracuje się z czymś, co zwykle staramy się ukryć."

Na początku Muniz pojechał na największe wysypisko śmieci na świecie, Jardim Gramacho (na północy Rio de Janeiro), gdzie zapoznano go z osobami zarabiającymi na życie wygrzebywaniem z odpadków materiałów do recyklingu – nazywanymi po portugalsku catadores. Na wysypisku żyje około 3,000-5,000 osób, ze zwiazanej z nim pracy czerpie dochody 15 000, zas niektóre z poznanych przez Muniza osób, pochodza z rodzin pracujacych na Jardim Gramacho od trzech pokoleń. Catadores, tak samo jak hałdy śmieci, które nazywają domem, są spychani na margines społeczeństwa, czyni się ich niewidzialnymi dla przeciętnego Brazylijczyka. Mimo tego Muniz nie jest zainteresowany wspieraniem polityki litości, robieniem akcji w stylu "Ocalić dzieci", które przypisywałyby catadores role pasywnych ofiar. "Te osoby są na drugim końcu kultury konsumpcji", mówi Muniz, "spodziewałem się spotkać ludzi poranionych, złamanych, ale to były osoby, którym udało się przeżyc." Muniz szybko zaprzyjaźnił się i rozpoczął współprace z kilkoma catadores nad ich wielkoformatowymi fotografiami, miedzy innymi z Irma, kucharka sprzedającą na wysypisku jedzenie, Zumbi, lokalnym intelektualista, który zatrzymał ka:da wygrzebana książke, osiemnastoletnia Suelem, które przyjechała na wysypisko jak miała siedem lat. Według Donald Eubank, “Muniz wynajął 4 tony śmieci oraz magazyn. Razem zaczęli układać śmieci na ziemi odtwarzając portrety, które wcześniej zrobił im Muniz. Następnie wspinali się po sufit, aby z wysokości 22 metrów zrobić zdjęcia powstałych kompozycji. Portrety osób powstają z pustych przestrzeni, z tego, co nie jest śmieciami". Korzystając ze swojej pozycji uznanego na świecie artysty, Muniz wystawił jeden z portretów ze śmieci na cenionej aukcji Phillipe de Pury w Londynie i sprzedał go za 64,097 dolarów. Cały dochód przekazał Stowarzyszeniu Zbieraczy Śmieci Jardim Gramacho.

JARDIM GRAMACHO

Miejskie wysypisko śmieci Jardim Gramacho ("Ogrody Gramacho") zbudowano na północnym skraju zatoki Guanabara w Rio de Janeiro, dokładnie naprzeciwko ikonicznej statuy Chrystusa Zbawiciela, który odwraca się do niego plecami, wyciągając ręce na południe, jak najdalej od niego. Codziennie zwozi się tu więcej śmieci ni: na którekolwiek inne wysypisko na świecie. Dostarczane codziennie 7,000 ton śmieci stanowi 70% odpadków produkowanych przez Rio deJaneiro i tereny przyległe. Założone w latach 70-tych jako składowisko odpadków sanitarnych, w czasach kryzysów ekonomiczny lat 70-tych i 80-tych wysypisko stało sie domem dla anarchicznej grupy zbieraczy śmieci. Ci catadores mieszkali i pracowali w śmieciach, zbierając i sprzedając złom i inne materiały nadające się do ponownego  przetworzenia. Wokół wysypiska założyli nielegalne osiedle (favela Jardim Gramacho). Obecnie w favela mieszka ponad dwadzieścia tysięcy osób i jest ono całkowicie zależne od ekonomii skoncentrowanej wokół handlu materiałami nadajacymi sie do odzysku.
 

W 1995 roku departament oczyszczania Rio de Janeiro zaczął rewitalizować wysypisko i formalizować prace catadores, przyznając im licencje oraz wymuszając podstawowe standardy bezpieczeństwa, jak na przykład zakaz wchodzenia na wysypisko dzieciom. Rozpoczęli równie: pilota:owy projekt elektrowni, która byłaby zasilana odpadami stałymi produkowanymi przez miasto. Ze strony catadores żałożone zostało Stowarzyszenie Zbieraczy Smieci Jardim Gramacho (ACAMJG - the Association of Pickers of Jardim Gramacho), którego przewodniczacy, Tião Santos, wystepuje w "Smietnisku". ACAMJG wyznaczyło drogę rozwoju społeczności. Razem z Stantos ACAMJG stworzyło zdecentralizowany system zbierania materiałów nadających się do ponownego przetworzenia w sąsiednich dzielnicach, stworzenie centrum recyklingu, uznanie zawodu catador, umożliwienie catadores zawierania umów na ich usługi, stworzenie 24-godzinnej kliniki, zało:enie centrum dziennej opieki nad dziecmi oraz centrum kształcenia. Poza działalnością społeczna, ACAMJG przywodzi narodowemu ruchowi na rzecz poprawienia statusu zawodowego catador i uzyskania wsparcia rządu federalnego. ACAMJG zrzeszyło się równie: z innymi podobnymi ruchami w Ameryce Południowej, aby w listopadzie 2009 roku zorganizować pierwsza międzynarodowa konferencje catadores w São Paulo. Obecnie, codziennie około 1 300 catadores pracuje na wysypisku, każdego dnia usuwajac z niego 200 ton materiałów nadajacych sie do odzysku.

Zbierając materiały, które w przeciwnym wypadku zostałyby zasypane, przedłużyli życie wysypiska i przyczynili sie do tego, że Jardim Gramacho ma jedną z najwyższych na świecie stóp recyklingu. W 2012 roku wysypisko ma zostać zamknięte, a ugrupowania takie jak ACAMJG walczą o wsparcie w zorganizowaniu szkoleń zawodowych dla catadores.

Film Almega Projects oraz O2 Filmes
Reżyseria: Lucy Walker
Współreżyserowany przez: João Jardim i Karen Harley
Czas trwania filmu: 98 min
Jezyk: angielski, portugalski, polskie napisy
Wielka Brytania, Brazylia 2010

Dowiedz się więcej o filmie