Kompozycja w fotografii krajobrazu, cz. 5 - Jak kompozycja wpływa na znaczenie fotografii. Podsumowanie cyklu

Czytaj także:
cz. 1 Podstawy
cz. 2 Kierunek i równowaga
cz. 3 Linia, kształt i kolor
cz. 4 Wpływ obiektywu na kompozycję
 

W poprzednich odcinkach cyklu "Kompozycja w fotografii krajobrazu" omówiliśmy zasady, którymi powinniśmy kierować się, by osiągnąć upragniony efekt – silnie działającą na widza fotografię pejzażową. Dziś, w ostatniej już części serii, zajmiemy się podsumowaniem zebranej wiedzy i zastanowimy się, jak kompozycja wpływa na końcowe znaczenie naszych zdjęć.
 

Pejzaż podkrakowski II, Fot. Dawid Petka

Pierwszą rzeczą, o której powinniśmy pamiętać przystępując do procesu tworzenia fotografii, jest wyzwolenie się od uprzedzeń i schematów, które są obecne w fotografii. Nigdy nie powinniśmy fotografować wyłącznie z założeniem wykorzystania jakiejś techniki – czy to kompozycyjnej czy też stricte fotograficznej. Są to tylko środki do uzyskania trafnego i zrozumiałego przekazu. Pomagają utworzyć silnie oddziaływujący obraz, ale same go nie stworzą. Jak zatem przebiega proces tworzenia fotografii?

[kn_advert]

W niniejszym przykładzie zakładamy, że znamy fotografowany teren. Jesteśmy świadomi konsekwencji wyboru pory dnia i sposobu oddziaływania światła na fotografowany pejzaż.

1.    Przede wszystkim powinniśmy dokonać analizy tematu. Dzielimy krajobraz na elementy składowe, po czym uzyskane części wartościujemy. Odrzucamy niepotrzebne, zapamiętujemy najistotniejsze. Elementami krajobrazu są np. drzewa, linia widnokręgu, chmury, skały itp. Zgodnie z zasadą jedności tematycznej i spójności, powinniśmy wybrać jeden główny obiekt fotografii. Może to być np. odległy szczyt (zob. fotografia Ansela Adamsa). Motywy poboczne wybieramy kierując się zasadą podkreślania - w wymienionym zdjęciu takim motywem jest wijąca się rzeka, uwypuklająca perspektywę. Pozostałe elementy dobieramy w celu dopełnienia tworzonej kompozycji.

2.   Dokonujemy wyboru (z punktu widzenia kompozycji – najważniejszego) miejsca, z którego będziemy fotografowali wybrany temat. Na tym etapie wstępnie dokonujemy selekcji możliwych kompozycji, potem wybierzemy z nich jedną. W przypadku zdjęcia Adamsa widać, że fotograf wybrał prawdopodobnie jedyne miejsce, z którego widoczna będzie rzeka ukazana w ten sposób.

3.   Wybieramy odpowiedni do tematu obiektyw. Czasami wybór ten podyktowany jest potrzebą eliminacji niepotrzebnych obiektów z kadru, czasami zaś chęcią podkreślenia perspektywy czy też jej skompresowania itp. Teraz powinniśmy już mieć w miarę klarowny obraz tego, co chcemy uzyskać. U Ansela Adamsa był to obiektyw standardowy - dzięki jego użyciu fotograf zawarł w kadrze tylko niezbędne elementy i uniknął zbytnich przerysowań.

4.    Pozostał punkt ostatni – właściwe tworzenie kompozycji. Zmieniając w pewnym zakresie położenie aparatu wybieramy do kadru to, co nas interesuje. Ustalamy proporcje niebo-ziemia (oczywiście z wyjątkiem zdjęć bez widnokręgu) oraz organizujemy ułożenie obiektów wewnątrz kadru. Na tym etapie najczęściej korzystamy z "dogmatycznych" reguł kompozycyjnych.
 

 Fot. Ansel Adams

Proces tworzenia fotografii

Kompozycja a znaczenie

Jak zatem widać, zasady kompozycyjne wykorzystywane są w tworzeniu zdjęcia głównie na samym końcu tego procesu. Na tym samym etapie fotografia zyskuje także znaczenie (bądź znaczenia), które zakładamy przystępując do fotografowania. Oto podstawowe wyznaczniki semantyczne związane z kompozycją fotografii krajobrazu:

1.    Proporcje między udziałem nieba a ziemi bądź też brak tego podziału – to najbardziej podstawowy element znaczący. W klasycznej fotografii krajobrazu podział ten tworzony jest na zasadzie antynomii, widać to szczególnie w fotografiach Pawła Pierścińskiego. Niebo ukazuje on najczęściej bardzo ekspresyjnie, wręcz nierealnie. Budzi ono skojarzenia z grozą, raczej brak w nim łagodności. Najczęściej zajmuje jednak stosunkowo małą część kadru, reszta poświęcona jest ziemi. Kompozycje Pierścińskiego pokazują przede wszystkim związek człowieka z ziemią, jednakże różnice między tym, co naturalne, a przetworzone ulegają zatarciu.
 

Fot. Paweł Pierściński

2.    Znaczenie powstające na zasadzie kontrastu. Przykładem mogą być "opowiadające" kadry stworzone z użyciem szerokokątnych obiektywów. Często zawierają one zestawienie pierwszoplanowych elementów z tłem, budowane opozycyjnie. Inne tego typu zdjęcia znaczenie zyskują dzięki przeciwstawieniu (lub łączeniu) obiektów tworzących motyw główny z motywami pobocznymi.
 

Lubań latem, Fot. Dawid Petka

[kn_advert]

3.    Znaczenie powstające stricte z budowy formalnej zdjęcia. Z tym przypadkiem mamy do czynienia najczęściej w przypadku silnych graficznie, uproszczonych kompozycji. Poszczególne jednostki wpływające na odbiór pełnią funkcję analogiczną do zdań w dłuższej wypowiedzi.
 

Fot. David Fokos

I tak, odpowiednio manipulując składnikami obrazu, możemy sterować znaczeniami – np. kontrastując znajdujące się na pierwszym planie rośliny ze spustoszonym, industrialnym pejzażem zyskujemy obraz, którego tzw. "treść" odnosić się może do problemów ekologicznych. Używając kompresującego perspektywę teleobiektywu do ujęcia sennego pejzażu leśnego podkreślamy spokój scenerii itp. Wykorzystanie obiektywu szerokokątnego i umiejscowienie silnego obiektu na pierwszym planie, na drugim zaś odległego wzgórza, może stworzyć wrażenie niedostępności szczytu czy też wyczerpania jego domniemanego zdobywcy. Możliwości ogranicza jedynie nasza wyobraźnia i pomysłowość.
 

Wiosenna burza, Fot. Dawid Petka

Podsumowanie

Wiosna, Fot. Dawid Petka

 
Kompozycja wpływa na znaczenie zdjęcia, a znaczenie na kompozycję. Istnieją więc ze sobą w nierozerwalnej symbiozie - to, w jaki sposób skomponujemy obraz zależy od tego, co chcemy przekazać, a to znów wynika właśnie z kompozycji. Zasady poznane w cyklu "Kompozycja w fotografii krajobrazu" mogą pomóc w świadomym tworzeniu zdjęć pejzażowych, przy czym pamiętać należy, że z powodzeniem można je stosować także w innych dziedzinach tej pięknej sztuki.
 

Bez tytułu, Fot. Dawid Petka

Czytaj także:
cz. 1 Podstawy
cz. 2 Kierunek i równowaga
cz. 3 Linia, kształt i kolor
cz. 4 Wpływ obiektywu na kompozycję

[kn_advert]