MHF: Wielki Kraków

Poniższy tekst zredagowany został przez autorów wystawy:

Hasło "Wielki Kraków" pojawiło się na początku XX wieku. Miało symbolizować nowy etap w rozwoju miasta po przyłączeniu w latach 1910-1915 sąsiadujących gmin. Wymyślone przez urzędników miejskich zostało jednak odebrane przez część mieszkańców jako zadęcie, które stało się nawet przedmiotem drwin i satyrycznych publikacji. Faktycznie przyłączano do wysoce zurbanizowanego obszaru jakim był ówczesny Kraków tereny wiejskie, które na pewno automatycznie nie czyniły miasta "wielkim".
W rozpisanym konkursie na zagospodarowanie nowo przyłączanych terenów zwyciężyły rozwiązania mało rewolucyjne, które nie zmieniały zasadniczo charakteru zabudowy. Zaproponowano w nich budowę "miasta ogrodu" nawiązującą do koncepcji angielskiego teoretyka Ebenezera Howarda, który zresztą w 1912 roku odwiedził Kraków. Duża ilość zieleni i willowy charakter zabudowy, były niewątpliwie ciekawą propozycją, jednak odbiegającą od skojarzeń jakie pojawiały się przy okazji propagowanego hasła. Tego typu myślenie urbanistyczne zostało zrealizowane jeszcze przed wybuchem I wojny światowej na terenie Salwatora, gdzie powstało niezwykle urokliwe, położone wśród zieleni ogrodów, osiedle willowe.
W okresie międzywojennym architekci i urbaniści skupieni w Biurze Regulacji zaczęli realizować szereg koncepcji zagospodarowania przyłączonych terenów, które w sumie mogą zasłużyć na nazwę prawdziwego "Wielkiego Krakowa". Symbolem tych działań było zagospodarowanie terenów po dawnej kolei obwodowej gdzie wytyczono Aleje Trzech Wieszczów. Powstała tam reprezentacyjna zabudowa z monumentalnymi gmachami Muzeum Narodowego, Biblioteki Jagiellońskiej czy Akademii Górniczej.
Nowo utworzone dzielnice Krakowa długo zachowały swój podmiejski – rustykalny charakter, chociaż i one stopniowo zmieniały się. Począwszy od lat 20. XX wieku powstawała zabudowa w ciągach ulic Lea i Królewskiej a także alei 3 Maja, przy końcu której stworzono kameralne osiedle Cichy Kącik. Chlubny wyjątek stanowił wytyczony na północnym skraju Parku Krakowskiego – Plac Inwalidów otoczony reprezentacyjnymi budynkami mieszkalnymi.

Monumentalna zabudowa w międzywojennym Krakowie pojawiła się także w obrębie Plant i na obszarach między pierwszą, a drugą obwodnicą. Na tych terenach, z powodu małej ilości pustych działek musiano dokonywać wyburzeń. Jednak również w tym wypadku, poprzez śmiałe założenia projektów, udawało się nadać niektórym ulicom metropolitalny charakter. Takie zmiany pojawiły się przy ulicy Basztowej, gdzie powstały gmachy „Feniksa” oraz Banku Polskiego, i w rejonie ulicy Wielopole gdzie zdominowały okolicę budynki przebudowanej Poczty Głównej, Pałacu Prasy i Banku PKO.
Śmiałe a nawet kontrowersyjne rozwiązania pojawiły się również na Starym Mieście. Przy Placu Szczepańskim powstał „drapacz chmur” – siedmiopiętrowy budynek Komunalnej Kasy Oszczędności a przy Rynku Głównym modernistyczny „Dom pod Kominami” – siedziba „Feniksa”.
Wystawa jest próbą przedstawienia rozwoju architektonicznego miasta na przestrzeni lat 1909-1939. Obok śmiałych planów zagospodarowania miasta pojawia się rzeczywistość nieco prowincjonalnego miasta. Zdjęcia monumentalnych budowli sąsiadują z widokami pustych przestrzeni z wytyczonymi zarysami przyszłych ulic.
Otwartym pozostaje pytanie, czy na fotografiach widzimy „Wielki Kraków” ?

Autorami i komisarzami wystawy są: Marek Maszczak i Magdalena Skrejko

Aleja Adama Mickiewicza, wylot ulicy Krupniczej,
Fot. Stanisław Mucha, ok 1938

Ulica Królewska w budowie - pomiędzy ulicami Józefitów a Nowowiejską,
Fot. Stanisław Mucha, 1938

Cichy Kącik, ulica Pększyc- Grudzińskiego,
Fot. Stanisław Mucha, 1938

Budynek Banku Polskiego przy ulicy Basztowej 20,
Fot. autor nieznany

Budynek Komunalnej Kasy Oszczędności przy placu Szczepańskim 5
Fot. autor nieznany