Montuj filmy z Dellem, cz. 5 - Dodawanie przejść do montowanego materiału

Technika

My, ludzie urodzeni i wychowani w czasach, kiedy kino oraz telewizja już istniały i były dobrze zakotwiczone w naszej kulturze, nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak inwazyjną dla ludzkich zmysłów formą przekazu jest zmontowany film – to, że jedno ujęcie się kończy, a zaczyna zupełnie inne było dla pierwszych widzów bardzo dezorientujące. Aby złagodzić ten szok twórcy filmowi wymyślili techniki montażowe, w których jeden obraz przechodzi ł płynnie w drugi. Z czasem liczba typów przejść została rozbudowana, a one same zyskały pewne znaczenie w języku filmu, równie ważne jak typ ujęć, czy perspektywa.

[kn_advert]

Po co przejścia?

Przejścia są w języku filmu czymś takim, jak znaki przestankowe w tekście pisanym lub drukowanym – można ich nie stosować, ale z pewnością nie będzie to poprawne; można też stosować je źle i efekty będą równie opłakane. Kiedy zaś wykorzystywane są w sposób prawidłowy, to film ogląda się łatwo i z przyjemnością. I tak na przykład podstawowym przejściem, łącznikiem pomiędzy ujęciami jest... brak przejścia. Tak zwane przejście twarde, czyli zastąpienie jednego ujęcia drugim jest po prostu formą zachowania ciągłości czasowej. Widz współczesny rozumie doskonale, że gdy np. po ujęciu twarzy kobiety stojącej na ulicy i patrzącej na coś następuje kolejne ujęcie przedstawiające mężczyznę idącego po drugiej stronie tej samej ulicy, to oznacza to, że kobieta tego mężczyznę obserwuje. Jednak pewne rzeczy, takie jak upływ czasu czy zmiana miejsca akcji domagają się już pewnego zaakcentowania również w montażu.
 

Sąsiadujące ze sobą na osi czasu klipy wideo podczas odtwarzania filmu przechodzą z jednego w drugi gwałtownie i bez żadnych efektów wizualnych. Jest to tzw. przejście twarde lub cięcie.

 

Klejenie, czyli łączenie dwóch lub więcej ujęć w większą sekwencję może więc zachodzić więc "twardo" – kiedy to jeden klip nagle się urywa i zostaje zastąpiony przez drugi lub też "miękko", czyli z wykorzystaniem rozmaitych efektów przejść, takich jak przenikania, wygaszania, rolki (kurtyny), rozmycia i wiele innych. Jak wiemy z poprzedniego odcinka tego cyklu, ujęcia w filmie składają się na sceny, a sceny tworzą sekwencje. Zarówno pomiędzy pojedynczymi ujęciami, całymi scenami, jak i większymi sekwencjami scen mogą występować rozmaite relacje. Przejścia (lub ich brak) kreują te relacje, podkreślają je, a także przekazują oglądającemu pewne kluczowe informacje – na przykład o upływie czasu, jaki w fabule nastąpił pomiędzy dwoma sąsiadującymi w filmie obrazami. Szczególnie udane zabiegi montażowe potrafią przejść do historii kina równie skutecznie, jak najsławniejsze sceny.

Te uwagi oczywiście w największym stopniu dotyczą produkcji rozbudowanych, ze scenariuszem i fabułą. W formach krótkich, takich jak teledyski jest nieco inaczej: przejścia mają za zadanie przede wszystkim nadać nagraniu rytm i tempo, choć i tu można rzecz jasna wykorzystać je do uzyskania bardzo konkretnego efektu montażowego. Twórca ma jednak na to znacznie mniej czasu, więc musi "wyrażać się" bardzo precyzyjnie.

 

Nakładanie przejść płynnych

Samo nakładanie w montowanym materiale przejść do ujęć jest naprawdę proste. Przejście twarde następuje po prostu w momencie, gdy na osi czasu dwa klipy znajdują się obok siebie (przylegając) lub jeden nad drugim (przylegając lub nachodząc na siebie) i na tak przygotowany materiał można nałożyć przejście płynne. Wykonuje się to przeciągając wybrany efekt z panelu Przejścia na jeden z klipów biorących w tej zmianie udział – oczywiście w pobliżu miejsca, w którym owo przejście zachodzi.
 

Przejście na osi czasu wyróżnione jest barwnym paskiem w obrębie klipu lub klipów z piktogramem strzałki ilustrującym kierunek zmian. Samo przejście może występować na jednym z łączonych klipów lub obu.

 

Dokładna procedura postępowania zależy już od konkretnej sytuacji. W przypadku gdy klipy znajdują się na różnych ścieżkach wideo i nachodzą na siebie, przejście zawsze nakładamy na ścieżkę górną, w polu Wyrównanie nie zmieniamy nic i dopasowujemy co najwyżej czas trwania przejścia. Najważniejsze jest to, aby w całym obszarze trwania zmiany pod klipem z przejściem znajdował się drugi – w przeciwnym wypadku najczęściej dojdzie do nie dających się przewidzieć błędów i efektów ubocznych. Sytuacja w przypadku której klipy na różnych ścieżkach stykają się ze sobą krawędziami jest z punktu widzenia przejść płynnych skrajnie niekorzystna – łączenie w ten sposób ujęć inaczej niż twardo najczęściej również prowadzi do błędów.

Natomiast w przypadku łączenia przylegających do siebie klipów na jednej ścieżce wideo, nałożenie przejścia daje najwięcej możliwości konfiguracji, choć odbywa się to za pewną cenę. Przejście może być ustawione w taki sposób, aby obejmowało tylko jeden klip (lewy lub prawy) bądź oba. Dokonuje się tego za pomocą opcji Wyrównanie. A wspomniana na początku tego akapitu cena? Cóż, jeżeli tak utworzone przejście znacznie wydłużycie (do czterech lub pięciu sekund), to w momencie gdy na ekranie widać jednocześnie oba ujęcia łatwo zauważycie, że jedno z nich jest zamrożone – przejście odbywa się na pojedynczej klatce. W przypadku krótkich zmian jest to niedostrzegalne, ale przy dłuższych może już razić.
 

Czas trwania przejścia można regulować analogicznie do czasu trwania klipu – przeciągając wyznaczające je krawędzie w obrębie paska klipu – ale też z poziomu panelu ustawień. W panelu tym warto też zwrócić uwagę na przycisk Więcej, ponieważ ukryte pod nim opcje oferują pewne interesujące możliwości kontroli przebiegu danego efektu.

 

Regulacja czasu trwania

Domyślnym czasem trwania przejścia w programie Adobe Premiere Elements jest 1 sekunda, choć wartość tę można zmienić w menu Edycja > Preferencje > Ogólne. A ile czasu powinno trwać dobre przejście? To już zależy od tego, co chcemy uzyskać. Przejście płynne (np. przenikanie) trwające od 1 do 2 sekund jest dla widza wyraźne, ale niezbyt długie i oglądający odbiera je w sposób naturalny – o ile oczywiście same łączone w ten sposób ujęcia nie są zbyt krótkie, ponieważ w takiej sytuacji może dojść do zjawiska "konkurowania" ujęcia z przejściem o uwagę odbiorcy. Tak więc podstawowa zasada brzmi: aby przejście było odebrane w sposób naturalny i nie utrudniało odbioru filmu, związane z nim ujęcia powinny być znacznie dłuższe od niego samego.
 

Obserwując długość barwnego paska symbolizującego przejście w stosunku do długości całego paska klipu można łatwo stwierdzić, czy efekt konkuruje z ujęciem o uwagę widza. Nie należy natomiast zbyt pochopnie oceniać w ten sposób czasu trwania samego przejścia, ponieważ długość paska na osi czasu zależy nie tylko od czasu trwania danego obiektu, ale też od stopnia powiększenia widoku osi czasu. Tę ostatnią reguluje się suwakiem w prawym górnym rogu okna obok przycisku Renderuj.

 

Przejścia krótsze mają charakter gwałtowny, są odbierane bardziej na poziomie podświadomym, niż świadomym. Z konieczności stosuje się je też przy montażu dynamicznym, bardzo krótkich ujęciach i formach teledyskowych. Z kolei przejścia dłuższe niż 2 sekundy mają już bez wątpienia charakter spokojny, wprowadzają użytkownika w nową scenę stopniowo i świadomie. Nadużywane mogą być bardzo źle odbierane, ponieważ w filmie pojawią się elementy dłużyzny i spowolnienia akcji.

 

 

Warsztat

Umiejętność nakładania przejść na montowany materiał to jedna strona medalu – ta znacznie prostsza. Znacznie ważniejsze (i trudniejsze) jest zdobycie wiedzy na temat tego, w jaki sposób powinno się to robić, aby uzyskany w ten sposób film był dobry. I tym właśnie zajmiemy się teraz.

[kn_advert]

Rodzaje przejść pomiędzy ujęciami

Jak już wiemy, możliwych rodzajów przejść pomiędzy ujęciami jest bardzo wiele – w nowoczesnych programach do montażu ich liczba niejednokrotnie przekracza setkę. Jednak tych, które mają zastosowanie praktyczne jest bardzo niewiele. Poniżej zamieszczamy krótki spis podstawowych rodzajów przejść z wyszczególnieniem ich zastosowania w klasycznym kinie. Pamiętajmy jednak, że wielu reżyserów lubi eksperymentować z formą i nie przestrzega tych reguł lub rozszerza zastosowanie danego efektu. Wy też jak najbardziej możecie tak robić, ale zawsze radzimy najpierw poznać zasady, aby potem łamać je celowo, a nie przez przypadek. Zapoznając się z poniższą listą pamiętajcie, że w wielu polskojęzycznych wersjach programów montażowych nazewnictwo poszczególnych efektów może się nieco różnić od tutaj przedstawionego – niestety w tej kwestii nie wypracowano (jeszcze) konsensusu.
 

W programie Premiere Elements przejścia dostępne są pod piątą, licząc od góry, paletą narzędzi w grupie Popraw (wywołująca ją ikona ma kształt dwóch przylegających do siebie trójkątów). Zawartość palety można ograniczyć za pomocą menu rozwijalnego, którego najważniejszą opcją dla każdego filmowca – przynajmniej od momentu zrealizowania dwóch lub trzech projektów – jest "Często używane".

 

Przejście twarde (brak efektu przejścia) – wspomniany na samym początku tego tekstu sposób łączenia ujęć służy zapewnieniu wrażenia ciągłości czasu i miejsca. W obrębie jednej sceny najczęściej korzystać będziemy z takiego właśnie sposobu łączenia.

Przenikanie (ang. cross dissolve) – jest to najprostsze płynne przejście, w trakcie którego ujęcie pierwsze zamienia się w drugie bez żadnych dodatkowych efektów wizualnych. Używane najczęściej jako łącznik pomiędzy scenami następującymi (z perspektywy akcji filmu) w niewielkich odstępach czasowych. Przenikanie pozwala również uspokoić i spowolnić nieco akcję filmu lub poprzez zastosowanie techniki nakładania (opisanej poniżej) wprowadzić do filmu krótką przebitkę, czyli wtrącenie w postaci ujęcia nieprzerywającego akcji rozgrywającej się w tle.

Wygaszenie do czerni (ang. fade to black) – jedno z dwóch najpopularniejszych tzw. przejść do koloru lub przez kolor, czyli odmiana przenikania, w której najpierw pierwsze ujęcie zamienia się w planszę o określonej barwie (w tym przypadku czarnej), a następnie przechodzi w drugie ujęcie. Wygaszenie do czerni sygnalizuje w filmie upływ czasu, zarówno w obrębie jednego miejsca, jak i pomiędzy miejscami (w tym pierwszym przypadku bardzo często stosuje się ten zabieg w scenach, w których bohater traci na pewien czas przytomność).

Przejście przez biel (ang. fade to white) – przejście stosowane w dwóch formach. Gdy trwa bardzo krótko, stanowi odpowiednik nagłego błysku i służy zwiększeniu dynamiki sceny. Znacznie rzadsza, powolna postać przejścia przez biel może sygnalizować wyjście bohatera z ciemnego pomieszczenia na otwartą przestrzeń zalaną słońcem, wkroczenie w odmienny stan świadomości, opuszczenie marzenia sennego lub inną tego typu sytuację. Praktycznie zawsze zabieg taki zwiastuje nagły zwrot w akcji filmu i nie należy go nadużywać.
 

Łączna lista przejść wideo dostępnych w programie Adobe Premiere Pro jest imponująca: domyślnie w najnowszej edycji programu liczy ona 103 pozycje. Jednak bogactwo to jest w dużej mierze złudne. Po pierwsze, część tych efektów to warianty jednej techniki. Po drugie, sporo z nich w praktyce kogoś, kto chce montować filmy, a nie bawić się animowanymi wycinankami, jest po prostu nieprzydatna.

 

Warto tu zwrócić uwagę na kilka drobiazgów. Po pierwsze, wiele programów montażowych (Adobe Premiere Elements jest tego doskonałym przykładem)  nawet tak podstawowe przejścia oferuje w różnych wariantach różniących się od siebie nazwą i formą przebiegu. Różnice te są trudne do opisania w tekście, ale ewidentne, gdy się je zobaczy. Dlatego też przystępując do pracy nad montażem filmu warto poświęcić nieco czasu na próby i eksperymenty: sprawdzić, czym różnią się Przenikanie addytywne, Przenikanie nieaddytywne, Rozpuszczenie krzyżowe, czy Rozpuszczenie filmu. Po drugie, niektóre przejścia mają swoje warianty uwzględniane w wielu programach montażowych (a w innych nie). Warianty te mogą być dostępne jako osobne pozycje na liście przejść (tak jak jest w przypadku używanego przez nas Premiere Elements), ale też w ustawieniach jednego konkretnego przejścia. Należy więc dobrze poznać narzędzie, którego używamy. I po trzecie wreszcie, ogromne bogactwo wyboru w tym zakresie może nas skusić do wrzucenia w film wszystkiego, co się da – zwłaszcza jeżeli nasza produkcja jest krótką, dynamiczną formą, jak np. teledysk czy trailer. Tu jednak należy uważać, ponieważ istnieje groźba zepsucia ciekawego filmu zupełnie niepotrzebnymi zabiegami. O tym jednak traktuje już następny rozdział.

 

Uwaga na efekciarstwo!

Po czym poznać produkcję wideo zmontowaną przez kompletnego amatora bez śladu wyczucia estetycznego? Po wszystkich tych przejściach w kształcie gwiazdek, kopert, falujących kartek, wycinanek i innych podobnych animacjach. Niestety większość tego, co można znaleźć w kolekcji przejść dowolnego programu montażowego nie nadaje się do wykorzystania w niczym, oprócz nagrań imprezy przedszkolnej i być może zupełnie prywatnych nagrań z imprez w gronie bliskich przyjaciół – takich kompletnie prześmiewczych, do których pasują takie elementy wraz z zabawnymi animacjami i napisami wykonanymi fontem typu Comic Sans Serif. Pole zastosowania tego typu przejść w produkcjach, które będziemy chcieli zaprezentować szerszemu gronu odbiorców jest znikome, lub wręcz żadne – częstość użycia ich w przeciętnym filmie prawie nigdy nie przekracza jednego przypadku na cały film, a i to często okazuje się jednym przypadkiem za dużo.
 

Chyba nikt, włączając w to twórców tego typu efektów, nie ma pojęcia, po co w programach do montażu znaleźć można przejścia w rodzaju "wirującej szachownicy". Nie zmienia to jednak faktu, że dominującą formą przejść spotykaną w oprogramowaniu edycyjnym są te kojarzące się z pakietem podstawowym animacji PowerPointa. I są równie jak one nieprzydatne...

 

Niestety wielu amatorskich twórców filmowych nie ma pojęcia o tym, czym różnią się od siebie poszczególne przejścia i jaki efekt wywierają na oglądającym – stosują je na wyczucie lub często nawet bezrefleksyjnie, a efektem jest zmniejszona czytelność i siła oddziaływania filmu. Oczywiście od każdej reguły zdarzają się też wyjątki. Powinny być jednak one naprawdę sporadyczne i dobrze umotywowane. Przyjrzyjmy się przykładom dwóch przejść efektowych, które warto znać – nawet jeśli nie będziemy ich stosować. Być może natchnie Was to do wymyślenia jakiegoś własnego zastosowania takiego nietypowego przejścia. A może ostatecznie przekona do zrezygnowania z nich? Któż to wie...

Rolka/kurtyna (ang. wipe) – efekt ten ma wiele form (może przebiegać w pionie, w poziomie, ale czasem też po skosie lub w ruchu kolistym na podobieństwo toru wskazówki zegara), choć wszystkie łączy jedna cecha: spod ujęcia poprzedzającego ukazuje się stopniowo ujęcie następujące. Efekt ten stosowany był niegdyś dla zaakcentowania, że akcja jest przenoszona w zupełnie inne miejsce, lecz w nowoczesnym kinie jest on uważany za zabieg nieco anachroniczny. Wyjątkiem są niektóre tzw. tytuły kultowe, w których rolka stała się wręcz jednym ze znaków rozpoznawczych. Najbardziej znamiennym przykładem jest cały cykl Star Wars, w którym reżyser George Lucas stosował ten efekt niezwykle często.

Rozmycie (ang. blur) – efekt ten stanowi dobry przykład tzw. przejścia efektowego, który stosowany z umiarem i w odpowiednich momentach może stać się ciekawą alternatywą dla przenikania. W produkcjach fabularnych stosowany jest raczej rzadko, natomiast świetnie sprawdza się w niektórych filmach reklamowych, teledyskach, a przede wszystkim w reportażach ślubnych.

Niestety zdecydowana większość zdjęć efektowych dostępnych w programach graficznych prezentuje sie po prostu bardzo kiepsko i choćby z tego powodu nie warto ich używać. Wszystkie te efekty konfetti, spiral, wirówek czy metalicznych rozbłysków mają się do sztuki filmowej mniej więcej tak, jak telewizyjna komedia sitcomowa do wysokobudżetowej produkcji w rodzaju Gry o Tron: obie te produkcje są serialami, ale na tym podobieństwa się kończą. I choćby z tego powodu najczęściej po prostu nie warto ich używać – no chyba że chcemy sprawdzić, jak wyglądają.

 

Pojawiam się i znikam

Na sam koniec wspomnimy sobie o jeszcze jednym, bardzo specyficznym rodzaju przejść: pojawianiu się i zanikaniu obrazu oraz związanym z tym parametrem Krycie. Będzie to zarazem wstęp do tematu klatek kluczowych, którym bliżej zajmiemy się już za tydzień. Chodzi o pojawianie się i zanikanie klipu. Dlaczego określamy to mianem przejścia? Ponieważ jeżeli przyjmiemy, że obszar pusty projektu w programie montażowym jest też bardzo specyficznym klipem – zwykłą czarną planszą – to zarówno zanikanie, jak i pojawianie się klipu też będzie przejściem: pomiędzy nim, a pustką. Dowodem na to jest choćby to, że można takie zanikanie i pojawianie się zrealizować za pomocą narzędzi do generowania przejść, tyle tylko, że jest to niezbyt wygodne i najlepiej zrobić to nieco inaczej.
 

Wprowadzenie do teledysku, w którym kolejne krótkie ujęcia wyłaniają się z ciemności, aby następnie do niej powrócić, zrealizowaliśmy za pomocą funkcji Krycie i mechanizmu klatek kluczowych. Ten ostatni element funkcjonalny będzie dla nas bardzo istotny w kolejnym odcinku tego cyklu.

 

Przyjrzyjmy się temu zagadnieniu na przykładzie intra naszego teledysku o Ogrodzie Japońskim. Jak pamiętamy, składa się ono z sześciu klipów oddzielonych od siebie niewielkimi wycinkami pustki. Aby sekwencja ta była kompletna, konieczne jest teraz dodanie serii płynnych pojawień i wygaszeń. Najłatwiej efekt ten można osiągnąć klikając kolejne klipy prawym przyciskiem myszki i wybierając z menu Zanik > Pojawianie się i znikanie wideo (w przypadku ostatniego, szóstego klipu wybierzemy opcję Pojawianie się wideo, jako że klip ten w sposób płynny łączy się z dalszą częścią teledysku). Domyślny czas trwania obu tych elementów wynosi 1 sekunda i to akurat tyle, ile potrzebujemy w przypadku prawie wszystkich ujęć.

Na ilustracji powyżej możecie zauważyć, że obecna na wszystkich klipach wideo (po rozwinięciu ścieżki) żółta prosta linia, na którą wcześniej nie zwracaliśmy szczególnej uwagi przybrała postać linii łamanej z widocznymi kolistymi uchwytami kontrolnymi. Linia ta to tzw. obwiednia Krycia opisująca stopień widoczności obiektu na ścieżce (działa analogicznie do parametru Krycie w Photoshopie), a uchwyty to tzw. klatki kluczowe. Służą one do definiowania stanu konkretnego parametru klipu (w tym przypadku Krycia) lub całej ścieżki w określonym momencie czasu.

Zmiany pomiędzy dwoma stanami/klatkami kluczowymi mają charakter płynny, a liczbę i położenie samych klatek kluczowych można dowolnie zmieniać. Pozwala to na uzyskanie bardzo interesujących efektów. Jeżeli na przykład krycie na początku ośmiosekundowego klipu montażysta ustali na 100%, w drugiej sekundzie na 30%, w trzeciej i szóstej ponownie na 100%, a pod sam koniec na 0%, to podczas oglądania gotowego filmu to konkretne ujęcie będzie się zmieniało następująco: w ciągu pierwszej sekundy mocno i szybko się wygasi, ale nadal pozostanie widoczne, następnie w ciągu dwóch kolejnych sekund nieco wolniej wróci do wyglądu początkowego i pozostanie bez zmian przez kolejne trzy sekundy, a potem stopniowo w ciągu ostatnich dwóch sekund wygaśnie zupełnie. W analogiczny sposób można kierować też innymi parametrami filmu, np. głośnością lub balansem dźwięku.

 

Podsumowanie

Tematyka przejść pomiędzy montowanymi ujęciami może się wydawać banalna i rzeczywiście z czysto technicznego punktu widzenia taka właśnie jest. Jednak dla jakości i treści tworzonego filmu przejścia mają znaczenie pierwszorzędne i z całą pewnością nie jest to element, który można potraktować lekko i "po łebkach". Duże znaczenie mają tu nasze własne ćwiczenia warsztatowe i praktyka. Dlatego też radzimy Wam czas pomiędzy tym, a następnym odcinkiem cyklu (będzie on poświęcony korekcjom kolorystyki ujęć i dodawania do nich wizualnych efektów specjalnych) poświęcić na własne próby i eksperymenty. Do zobaczenia!

 

Partnerem technologicznym artykułu jest firma Dell