Montuj filmy z Dellem, cz. 7 - dodawanie podkładu dźwiękowego

Ważne informacje teoretyczne

Odkąd prawie 90 lat temu widzowie w kinie mieli okazję obejrzeć pierwszy film udźwiękowiony (był to "Śpiewak jazzbandu" braci Warnerów) za twór filmowy uznaje się formalnie obraz ruchomy wraz z towarzyszącym mu dźwiękiem. Niestety równość ta nadal nie znajduje odzwierciedlenia w twórczości i sposobie pracy wielu twórców (zarówno amatorskich, jak i profesjonalnych), którzy koncentrując się na stronie wizualnej swoich dzieł często zaniedbują jego warstwę audio. Sprawy nie ułatwia również to, że dla równie wielu osób dobra praca z dźwiękiem to coś z pogranicza wyższej techniki i wiedzy tajemnej dostępnej tylko nielicznym (czyli dźwiękowcom). W efekcie powstają bardzo ciekawe wizualnie produkcje, w których oprawa audialna pozostawia wiele do życzenia. A tymczasem wcale nie musi tak być – nawet bardzo podstawowa wiedza w tym zakresie pozwala podciągnąć jakość tworzonego filmu na znacznie wyższy poziom.

[kn_advert]

Dźwięk równie ważny jak obraz

Mimo że wiele osób uważa obraz w filmie za najważniejszy element nagrania, to nieprawidłowo nagrany dźwięk potrafi skutecznie popsuć produkcję. Sam charakter dźwięku sprawia, że kontrola nad wszystkim co się nagrywa wraz z resztą materiału jest trudniejsza niż komponowanie kadru ograniczonego tym, co znajduje się aktualnie w polu widzenia obiektywu. Dlatego jeszcze przed i podczas zdjęć musimy wziąć pod uwagę wiele czynników. Przede wszystkim musimy bardzo uważnie słuchać dźwięków dobiegających nas z otoczenia i nauczyć się rozpoznawać te, które w naszym materiale są niepożądane. W takich sytuacjach - o ile jest to tylko możliwe - należy zareagować, najlepiej przerywając nagranie i powtarzając ujęcie. Po drugie zaś, musimy się nauczyć jak najlepiej kontrolować sytuację na planie i za wszelką cenę unikać zjawisk prowadzących do problemów z dźwiękiem – począwszy od dyscypliny w ekipie (słynne zawołanie "cisza na planie!" jest święte i to nie bez powodu), a skończywszy na drobnych nawet pomyłek, takich jak przesunięcie palcem przez operatora kamery/aparatu po elemencie korpusu znajdującego się w pobliżu mikrofonu.
 

Tworzenie filmu to praca zespołowa, choć wielu pasjonatów próbuje (z większym lub mniejszym powodzeniem) realizować swoje produkcje samodzielnie. Jeżeli jednak mielibyście wzbogacić Waszą "jednoosobową armię" o tylko jednego towarzysza broni, to powinien to być dźwiękowiec. Tego człowieka po prostu nie da się zastąpić. (Fot. Dominic Lockyer / Flickr)

 

W profesjonalnych produkcjach za udźwiękowienie filmu odpowiada cały sztab ludzi. Realizując drobniejsze produkcje najczęściej nie będziecie mogli sobie na to pozwolić, lecz jeżeli naprawdę zależy Wam na uzyskaniu dobrej ścieżki dźwiękowej, to rozważcie włączenie na stałe dźwiękowca do ekipy. Zakres pracy związanej z rejestracją dźwięku (część z najważniejszych czynności wchodzących w skład jego obowiązków opisujemy poniżej) jest tak duży, iż jednoczesne zajmowanie się filmowaniem oraz panowaniem nad dźwiękiem staje się po prostu niemożliwe. Do zadań dźwiękowca należy odpowiednie rozstawienie i ustawienie mikrofonów, nadzorowanie przebiegu nagrywania, obsługa wzmacniaczy oraz (jeżeli nagrywamy dźwięk z wielu źródeł) miksowanie tego, co rejestrują mikrofony.

Tu pojawia się niestety bardzo istotna sprawa: dobrze zmontować da się w zasadzie tylko dźwięk dobrze nagrany. Poprawa błędów popełnionych na etapie nagrywania, wyeliminowanie usterek związanych z wadliwie pracującym sprzętem czy też pozbycie się z nagrania dźwięków, które nie powinny się w nim znaleźć są na ogół niemożliwe. Z kolei drobnych korekt da się dokonać w bardzo ograniczonym zakresie (na ogół jedynie zwiększyć głośność dźwięków za cichych i przyciszyć za głośne – o ile nie doszło do tzw. przesterowania, czyli nagrania dźwięku o wyższym natężeniu, niż mikrofon był w stanie przetworzyć, co jest dźwiękowym odpowiednikiem prześwietlenia obrazu). Dlatego też w dalszej części tego tekstu będziemy zakładać, że dźwięk w nagraniu jest po prostu dobry.

 

Rodzaje dźwięku w produkcji filmowej

Dźwięk w filmie to złożona sprawa. To, co oglądając gotową produkcję odbieramy jako spójną i harmonijną całość (albo i nie – wtedy najczęściej film nie zdobywa naszego uznania), w rzeczywistości składa się z wielu warstw. Wymienimy je tu po kolei.

Odgłosy  i dialogi nagrane podczas filmowania – jest to wszystko to, co nagrane zostało wraz z materiałem wizualnym. W przeważającej części produkcji jest to element dźwiękowy najważniejszy, najtrudniejszy do kontrolowania i przez to wymagający największej uwagi. Można w nim też wyróżnić najwięcej składowych, takich jak dialogi, efekty dźwiękowe, muzyka tła obecna w filmowanej scenie, czy dźwięki tła mające charakter gwaru lub szumu. Z tego powodu jest też najbardziej niejednorodny.
 

Podczas pracy nad warstwą dźwiękową filmu w programie Adobe Premiere Elements najlepiej przełączyć oś czasu z widoku klasycznego w widok audio klikając ikonę z piktogramem wykresu dźwiękowego w lewym górnym rogu panelu. Oprócz lepszego wyróżnienia klipów dźwiękowych, zyskamy drobną (acz ważną) pomoc w postaci wskaźnika natężenia dźwięku po prawej stronie panelu.

 

Dialogi i komentarz z offu – wszystkie wypowiadane na głos teksty pojawiające się w filmie, ale nie nagrane podczas filmowania zaliczane są do odrębnej kategorii dźwięków filmowych. Zaliczyć tu można wszelkiego rodzaju komentarze, monologi wewnętrzne bohaterów, przekład lektorski (tzw. V.I. – ang. "voice over"), dubbing, czy wreszcie głos dochodzący z offu (czyli taki, którego źródło nie jest widoczne w kadrze), o ile głos ten nie został nagrany podczas filmowania, lecz zarejestrowano go w innym momencie i włączono do projektu na etapie montażu.

Muzyka – pomijając tę słyszaną w tle nagrania muzykę zarejestrowaną podczas filmowania (znacznie częściej jest ona źródłem kłopotów, niż czegokolwiek innego), muzyka obecna w filmie może mieć dwojaki charakter. Po pierwsze, może być to muzyka ilustracyjna, czyli taka, która obecna jest w filmie, lecz jej źródło jest nieokreślone. Innymi słowy klasyczny podkład muzyczny – jest dlatego, że twórca tak chciał. Drugi rodzaj muzyki obecnej w filmie można określić mianem muzyki efektowej, która w pokazywanej scenie istnieje realnie, ponieważ np. odtwarza ją radio, albo gra ją widoczny na ekranie muzyk. Rzecz ważna: taka muzyka nie zawsze jest tak naprawdę słyszalna na planie podczas filmowania (w przypadku produkcji fabularnych najczęściej nie jest), jednak oglądający film powinien być przekonany, że ona tam rzeczywiście była.
 

Kiedy w scenie filmowej słychać (i czasem widać) grające radio, to najczęściej jego dźwięk dodawany jest w postprodukcji. Wprawdzie aktorzy podczas kręcenia muszą zachowywać się tak, jakby ją naprawdę słyszeli, ale ta niedogodność jest czymś bardzo drobnym w porównaniu z problemami, jakie wystąpiłyby przy próbach zarejestrowania dźwięku muzyki w tle w postaci "setki". (Fot. liz west / Flickr)

 

Efekty dźwiękowe – pełnią rolę uzupełnienia sceny i sprawiają, że staje się pełniejsza i lepiej przemawia do oglądającego. Dwa podstawowe rodzaje tego typu dźwięków to efekty synchroniczne (takie, którym towarzyszy obraz ich źródła) oraz niesynchroniczne (pochodzące z poza kadru). Ich uzupełnieniem są tzw. efekty boczne, czyli rozmaite dźwięki towarzyszące scenie, jak np. efekty ulicy.

Warto zauważyć, że zdefiniowane w powyższym zestawieniu grupy częściowo się przenikają. Przykładowo, efekty dźwiękowe opisane zostały tak naprawdę dwa razy: w swojej własnej grupie i w grupie pierwszej, gdzie nazywane są odgłosami. Dlatego klasyfikacja ta nie może być traktowana jako jedynie słuszna – inna propozycja (równie dobra) wyróżnia trzy grupy: dialogi, efekty dźwiękowe i muzykę. Najważniejsze jest, aby zdawać sobie sprawę z istnienia możliwego do przeprowadzenia podziału i tego, jak jest on reprezentowany w programie montażowym.

Istnieje też druga bardzo ważna linia podziału dźwięku pojawiającego się w filmie: na tzw. dźwięk setkowy, postsynchroniczny i rozwiązania kombinowane. O co tutaj chodzi? Już wyjaśniamy. W żargonie filmowców dźwięk setkowy lub "setka" to po prostu wszystko to, co zostało zarejestrowane podczas nagrywania materiału wideo (filmowania). Można więc określić go mianem "dźwięków naturalnych". Dźwięk postsynchroniczny jest z kolei przeciwieństwem "setki" – nagrywa się go poza miejscem, w którym powstają zdjęcia i podkłada do filmu podczas montażu. Dla czystego postsynchronu ścieżka audio nagrana podczas realizacji zdjęć jest tylko bazą do stworzenia czegoś zupełnie nowego. Efekty dźwiękowe odtwarza się – przygotowując je po raz kolejny – a dialogi nagrywa się ponownie z zachowaniem odpowiedniej intonacji i symulując (lub też nie, jeśli taka jest wola twórcy filmu) właściwości akustyczne miejsc, w których rozgrywają się kolejne sceny.
 

Bez dostępu do dobrze wyposażonego studia nagraniowego i doświadczonej ekipy dźwiękowców oraz aktorów głosowych nie ma co nawet myśleć o udanej realizacji filmu opartego w całości na postsynchronach. To jednak nie znaczy jeszcze, że nie możemy wprowadzić do naszego filmu całego szeregu dźwięków "z zewnątrz" – od dźwięków ulicy i trzaśnięć drzwiami, przez muzykę tła, aż po komentarz z offu. Zasadnicza różnica polega na tym, że taka forma udźwiękowienia będzie wówczas uzupełnieniem, a nie główną warstwą produkcji. (Fot. Robert Taylor / Flickr)

 

W praktyce (szczególnie dla filmowców-amatorów) stworzenie pełnego, udanego podkładu postsynchronicznego jest ekstremalnie trudne. Jest to zresztą coś, co tak naprawdę z powodzeniem praktykowały jedynie nieliczne legendy kina, np. Jerzy Has (jego znakomity "Rękopis znaleziony w Saragossie" jest tego najlepszym przykładem). Z kolei czysty dźwięk setkowy to z reguły za mało, dlatego też większość twórców wybiera trzecią drogę, czyli tzw. rozwiązania kombinowane. A więc film o udźwiękowieniu naturalnym wzbogacają oni muzyką i efektami dźwiękowymi, a czasem również dialogami z zewnątrz.

Często jest to jedyne rozwiązanie, które daje satysfakcjonujące efekty – na przykład dla osoby obserwującej rozmowę w salonie, w którym gra radio i słychać zza okna dźwięki ulicy wszystko wydawałoby się naturalne. Jednak nagranie tego podczas filmowania byłoby już bardzo trudne (jeśli nie niemożliwe – przynajmniej tak, aby jakościowo efekt był do zaakceptowania przez wszystkich) i praktycznie nie dawałoby montażyście większego pola do manewru. Gdy jednak nagra się tę samą scenę wyłącznie z rozmową, a dźwięki ulicy i radia podłoży w montażu (w przypadku radia należałoby  do tego koniecznie dodać jeszcze charakterystyczne brzmienie transmisji radiowej i efekty symulujące akustykę pomieszczenia, a dźwięki zza okna nieco przytłumić, tak aby wydawały się dochodzić z oddali) efekt będzie już znacznie lepszy.

 

Aby w filmie nie było kakofonii

To oczywiste, że dźwięk zawarty w filmie nie może mieć przypadkowej głośności. Warto jednak wiedzieć, że montażystę dźwięku w filmie obowiązują pewne reguły, których przestrzeganie pozwala uniknąć wielu pułapek i problemów, a zignorowanie zwiększa ryzyko uzyskania w filmie mało sympatycznego jazgotu. Każdy dobry program do montażu oferuje narzędzia do kontroli natężenia poszczególnych warstw dźwiękowych – trzeba się tylko nauczyć je obsługiwać. Kluczowe jest tu pojęcie normalizacji. Termin ten oznacza wyrównanie natężenia dźwięku poszczególnych zdarzeń tak, aby ich głośność była mniej więcej wyrównana i nie występowały żadne przesterowania.
 

Podstawowe narzędzia do kontrolowania natężenia dźwięku w programie Premiere Elements mają postać jednoparametrowych filtrów. Są dość niewygodne w użyciu z uwagi na konieczność wielokrotnego odtwarzania danego fragmentu filmu w celu sprawdzenia poprawności dobranych wartości korekty.

 

Z reguły osiąga się to, mierząc intensywność najgłośniejszych momentów, a sama normalizacja polega wówczas na takim wzmocnieniu dźwięku, aby pik zrównał się ze zdefiniowanym w programie poziomem granicznym. Normalizację taką przeprowadza się już po wstępnym zmontowaniu ujęć i ustaleniu ostatecznej długości zdarzeń. W przypadku filmów kręconych według planu i scenariusza dotyczyć będzie to przede wszystkim wycięcia dźwięku synchronizującego (czyli klapsu) oraz wszystkiego, co mogło się nagrać po wydaniu komendy "stop kamera!".

Sama kontrola natężenia dźwięku dla poszczególnych klipów jest bardzo prosta i przypomina nieco regulację krycia w warstwach wideo – z tą różnicą, że dźwięki występujące w jednym obszarze osi czasu na różnych warstwach zawsze będą słyszalne jednocześnie. Po zaznaczeniu interesującego nas klipu audio lub audio-wideo w panelu Dopasowania pojawia się pięć narzędzi korekcyjnych, z których aż cztery służy do kontroli natężenia (piąta – Balans – pozwala przenieść dźwięk stereofoniczny bardziej w kierunku kanału lewego lub w prawego), co można rozpoznać po tym, że wyskalowane są w decybelach (dB). Najbardziej typowym narzędziem jest oczywiście Głośność (podobnie jak Krycie jest on też domyślnie obecny w klipach na osi czasu pod postacią żółtej linii), a Wysokie tony i Niskie tony charakteryzują się tym, że oddziałują na odpowiednio górną i dolną część pasma ścieżki dźwiękowej. Wzmocnienie dźwięku jest w tej grupie narzędziem nietypowym, ponieważ modyfikuje natężenie dźwięku w klipie na stałe i nie da się go wyłączyć (można jedynie skorzystać z polecenia Cofnij) oraz umożliwia automatyczną normalizację. Należy go używać ostrożnie!
 

Mikser audio to podstawowe narzędzie edycji dźwięku w Adobe Premiere Elements. Od momentu w którym film jest już wstępnie zmontowany i ma dźwięk znormalizowany i obrobiony w poszczególnych klipach, zasadnicza praca przy balansowaniu ścieżek w poszczególnych fragmentach projektu jest najwygodniejsza do przeprowadzenia właśnie z poziomu Miksera.

 

W przypadku całych ścieżek jest trochę łatwiej. To, co jest nam potrzebne, znajdziemy w menu Narzędzia pod nazwą Mikser audio. Mikser ten ma dwa tryby pracy: inteligentny (o dużym stopniu zautomatyzowania ) i klasyczny. W tym tekście omówimy wersję klasyczną, ponieważ to ona będzie niezbędna do przeprowadzenia zabiegów opisanych na następnej stronie. Mikser audio, jak sama nazwa wskazuje pozwala regulować natężenie (poziom) i balans dźwięku w projekcie dla każdej ścieżki audio z osobna. Dla każdej ścieżki udostępnia pokrętło balansu oraz analizator i suwak poziomu wyskalowany w decybelach.

Analizator pozwala stwierdzić, czy w żadnym obszarze filmu nie dochodzi do przesterów (najbardziej podatne na to są fragmenty na osi czasu, w których na wykresach audio dochodzi do silnych wzrostów i "pików"), które w analizatorze rozpoznać można po tym, że wskaźnik natężenia dźwięku sięga aż po górną krawędź wykresu. Jeżeli przesterowań tych nie było w oryginalnym materiale, to pomóc może zmniejszenie natężenia dźwięku. Jeżeli zaś były... No cóż, o tym już wspominaliśmy – podobnie jak w przypadku przepaleń obrazu, jest to problem, którego nie da się wyeliminować cyfrowo.
 

Wstęp do teledysku z efektem płynnego zastępowania odgłosów kroków przez muzykę uzyskaliśmy stopniowo zmniejszając natężenie dźwięku na ścieżce Audio1 z poziomu wyjściowego 0 dB do -12 dB i jednoczesnym zwiększaniu natężenia dźwięku na ścieżce Muzyka z -12 dB do 0 dB. Tego typu "zamiana" to dość klasyczny przykład harmonijnego, płynnego przejścia z jednego dominującego podkładu dźwiękowego do innego. Technicznie cały proces został przeprowadzony przy użyciu mechanizmu klatek kluczowych.

 

Najważniejszą cechą Miksera audio jest to, że jeżeli dokonujemy zmian w trakcie wykonywania podglądu, to po zatrzymaniu odtwarzania (klawisz Space) zmiany te zostaną naniesione do odpowiednich klipów za pomocą mechanizmu klatek kluczowych. I vice versa – jeżeli wcześniej podczas montażu dokonaliśmy jakichś manipulacji w natężeniu lub balansie warstwy audio, to w miarę odtwarzania lub ręcznej zmiany pozycji kursora modyfikacje te znajdą swoje odzwierciedlenie w położeniu manipulatorów. Zdobycie biegłości w obsłudze tego narzędzia wymaga nieco ćwiczeń, ale warto się postarać. Trudno bowiem o lepszą kontrolę nad warstwą dźwiękową filmu.

 

 

Obróbka i montaż dźwięku

Zakładając więc, że dysponujemy dobrze udźwiękowionym materiałem nagraniowym oraz dźwiękami dodatkowymi i muzyką, a także wiemy, co chcemy z tym wszystkim zrobić, to jak powinna wyglądać nasza praca na etapie montażu? Tak naprawdę jest to sprawa całkiem prosta – tym bardziej, że nowoczesne programy edycyjne (nawet te zupełnie amatorskie) oddają w nasze ręce całkiem wystarczający zestaw narzędzi. Wystarczy je tylko dobrze poznać.

[kn_advert]

Dźwięk dominujący i reszta

Zanim opiszemy dokładnie, jak należy regulować głośność w filmie, najpierw wyjaśnimy Wam podstawy, które pozwolą lepiej zrozumieć zagadnienie. Zarówno wskaźniki natężenia dźwięku, jak i kontrolki tego parametru są w programach montażowych wyskalowane w decybelach (dB). W przypadku programów montażowych jednostka ta nie jest wykorzystana do opisywania bezwzględnego poziomu natężenia dźwięku, lecz różnicy natężenia dźwięku w stosunku do jakiegoś punktu odniesienia. Powód jest bardzo prosty: opis natężenia dźwięku nie uwzględnia mocy głośników, ani też tego, jak ustawiony jest sprzęt odtwarzający – dotyczy tylko "mocy" cyfrowego sygnału w obrębie montowanego projektu.
 

W sztuce montażu dźwięku ważnym aspektem jest tzw. dynamika, czyli zakres natężeń, jaki będzie słyszalny dla oglądającego. I tak o ile widz w wysokiej klasy kinie usłyszy i rozpozna dźwięki o natężeniu obniżonym do -15 lub -18 dB, o tyle w wielu programach telewizyjnych próg słyszalności wynosi już zaledwie -6 dB. W przypadku amatorsko montowanych filmów warto wstępnie przyjąć, że wszystko, co podczas odtwarzania znajdzie się poniżej -15 dB będzie już tylko słabo słyszalnym szumem.

 

W przypadku suwaków kontrolnych pozycja 0 dB oznacza poziom wyjściowy, czyli brak zmian w natężeniu dźwięku. Przesuwamy suwak na wartości ujemne (czyli w lewo lub w dół) i słyszymy dźwięk coraz cichszy. Przesuwamy na wartości dodatnie i słyszymy głośniej, a w pewnym momencie dochodzą do nas również zakłócenia i spłaszczenie skrajnych tonów. A ponieważ skala dB nie jest liniowa, lecz logarytmiczna, to każde 3 decybele różnicy oznaczają dźwięk głośniejszy lub cichszy mniej więcej dwukrotnie. Z kolei dla wskaźników natężenia odtwarzanego dźwięku pozycja 0 oznacza tzw. maksymalną dopuszczalną amplitudę, a więc poziom, powyżej którego w dźwięku pojawią się już zakłócenia. Stąd płynie prosty wniosek: ustawiając głośność dźwięku należy unikać sytuacji, w których wskaźnik "wskoczy" nam powyżej zera.

Najważniejszą kwestią związaną z natężeniem dźwięku, o jakiej należy pamiętać, jest to, że w danym momencie (najczęściej dotyczy to całej sceny) tylko jeden dźwięk może być odtwarzany z natężeniem pierwotnym, a zmiana tego elementu dźwiękowego na inny (np. oryginalnej warstwy dźwiękowej na muzykę lub muzyki na komentarz lektora) powinna być dobrze uzasadniona sytuacją. W innym przypadku grozi nam straszny jazgot. Miłośnicy kina znają zapewne wiele takich sytuacji, kiedy np. nastrojowa muzyka zastępuje zupełnie dźwięk sceny – wiele z tego typu scen przeszło wręcz do historii kina.
 

Wprowadzenie do filmu, w którym dominującym elementem jest muzyka może wyglądać właśnie w ten sposób. Warstwa muzyczna odtwarzana jest z pierwotnym natężeniem, a pozostałe odgłosy występują w tle i są odpowiednio przytłumione. Nieużywane ścieżki dla uniknięcia nieprzewidzianych problemów najlepiej po prostu wyłączyć.

 

Taka podstawowa warstwa dźwięku stanowi punkt odniesienia do pozostałych i odtwarzana jest z natężeniem 0 dB. Pozostałe elementy są bardziej wyciszone, zwykle do poziomu -3 lub -6 dB. Zabieg taki ma za zadanie nie tylko nie dopuścić do wymieszania dźwięków w bezwładną "sieczkę", ale przede wszystkim zasymulować naszą naturalną zdolność do selektywnego odbierania dźwięków – człowiek bowiem z całej gamy dochodzących do niego odgłosów podświadomie wybiera te, które go interesują i wycisza pozostałe.

 

Kontrola dźwięku to nie tylko głośność

Oczywiście to, co możemy zrobić z dźwiękiem w montowanym filmie nie sprowadza się tylko do regulacji jego głośności. Jednak o ile w przypadku kontroli natężenia możemy mówić o normalnych czynnościach montażowych, o tyle cała reszta stanowi już "program dowolny" i związana jest najczęściej z rozmaitymi zabiegami efektowymi. Mogą to być techniki bardzo proste – jak np. płynna zmiana balansu dźwięku z kanału lewego na prawy, co pozwala podkreślić przemieszczanie się źródła owego dźwięku w kadrze – jak i bardziej zaawansowane. Program Adobe Premiere Elements udostępnia około 20 filtrów efektowych znajdujących się na tym samym panelu, co efekty wizualne, lecz na innej zakładce.
 

Zmiana prędkości odtwarzania klipu wiąże się ze zmianą częstotliwości towarzyszącego mu dźwięku. To zaś powoduje zwiększenie lub zmniejszenie wysokości słyszanych. Program Premiere Elements pozwala w pewnym stopniu ograniczyć to zjawisko, poprzez zaznaczenie odpowiedniej opcji w panelu regulacji prędkości odtwarzania klipu.

 

Warto w tym momencie wspomnieć też o tym, że niektóre z zabiegów "wizualnych" potrafią modyfikować również charakter dźwięku. Najlepszym przykładem jest zmiana prędkości odtwarzania materiału filmowego, z którym – jeżeli nie przeciwdziała się temu odpowiednimi zabiegami – związana jest zmiana wysokości dźwięku. Im szybciej odtwarzany jest klip, tym słyszany dźwięk staje się wyższy.

 

Edycja z poziomu klipu, ścieżki i całej produkcji

W obróbce dźwięku podczas montażu kluczowe jest zachowanie odpowiedniej kolejności działań. I choć wielu filmowców może odczuwać pokusę szybkiego zmontowania "od początku do końca" jakiegoś fragmentu filmu (oczywiście w celu zaprezentowania go znajomym lub w internecie), a potem zabranie się za całą resztę, to zdecydowanie odradzamy takie działanie. Płaci się za to najczęściej niespójnością warstwy dźwiękowej kolejnych scen. Dlatego właśnie kolejne etapy pracy należy rozpoczynać i kończyć konsekwentnie, a wszelkiego rodzaju zwiastuny, wersje demo i wszystko to, co chcemy zmontować wcześniej, najlepiej zapisywać w postaci osobnych projektów.
 

Przeprowadzając normalizację z wykorzystaniem narzędzi automatycznych należy pamiętać, że funkcje te są bardzo wyczulone na wszelkie głośne "piki", trzaski, dźwięki klapsu itd. w zmontowanym materiale, ponieważ zmiana natężenia dźwięku odbywa się w oparciu o najgłośniejsze punkty klipu. Tak więc jeżeli tylko jest to możliwe, unikajmy występowania takich odgłosów lub wycinajmy je w montażu wstępnym.

 

Najważniejszy jest montaż ogólny: sceny muszą zostać precyzyjnie przycięte i ułożone w kolejności, która nie zmieni się już do końca. Na tym etapie przejścia i efekty wizualne nie są jeszcze aż tak ważne i dobrze jest – jeśli to możliwe – zająć się dźwiękiem. Powód jest prosty: wiele zabiegów wizualnych w filmie najlepiej wygląda wtedy, kiedy są dobrze zgrane ze ścieżką audio. Prawie zawsze zaś łatwiej jest zgrywać efekty wideo z kompletną ścieżką audio, niż odwrotnie.

Celem wstępnej obróbki dźwięku jest normalizacja wszystkich ścieżek, tak aby późniejsze balansowanie dźwięku nie stanowiło już problemów. Jeżeli na tym etapie dobrze przyłożymy się do naszej pracy, dalsza praca będzie czystą przyjemnością. W scenie najważniejsze są dialogi? Jeśli tak, to ustawiamy oryginalną ścieżkę dźwiękową oraz uzupełniające ją efekty na 0 dB, a pozostałe warstwy wyciszamy. Później kluczowa staje się muzyka? To wysuwamy ją na pierwszy plan. Jest to też dobra okazja do eksperymentowania – ale dopiero wtedy, kiedy materiał źródłowy jest odpowiednio przygotowany do dalszej pracy.

 

Montowanie "pod dźwięk"

Zdarzają się jednak również projekty, przy których do kwestii dźwięku podchodzi się inaczej – i najlepszym przykładem jest tutaj to, co w naszym cyklu poradnikowym "Montuj filmy z Dellem" służy nam za ilustrację omawianych treści. Chodzi oczywiście o teledyski, efektowne zwiastuny, pokazy slajdów i wszystkie te formy, w których montaż materiału zaczyna się od ścieżki dźwiękowej. Na ogół jest nią podkład muzyczny.
 

W teledysku dominującą warstwą audio jest muzyka. Inne dźwięki, nawet jeżeli się pojawiają, występują z reguły tylko we wstępie i/lub zakończeniu. Również sam montaż rozpoczyna się od podkładu muzycznego, do którego dobierane są ujęcia i sceny.

 

Tutaj większość zasad, o których wspominaliśmy do tej pory zostaje wywrócona do góry nogami. Montaż zaczyna się wprawdzie od doboru scen, ale pierwszym obiektem wprowadzanym na oś czasu jest muzyka. Materiał wideo dodawany do projektu występuje bez warstwy dźwiękowej – poza tym rzadkimi sytuacjami, kiedy chcemy, aby oryginalny dźwięk z planu gdzieś się pojawił. Również sam montaż bardziej niż czemukolwiek innemu podporządkowany jest rytmowi i melodii.

Z tego powodu teledysk wydaje się prostszą formą filmową do montowania, niż np. fabularna etiuda i często faktycznie tak jest. Jednak w rzeczywistości jest to po prostu coś, co rządzi się nieco innymi prawami i zrobienie naprawdę dobrego teledysku może być równie trudne, co filmu pełnometrażowego. Szczególnie jeśli ma on mieć swoją fabułę, a my do jej przekazania możemy użyć wyłącznie obrazu i muzyki.

 

Podsumowanie

Choć zagadnienia kontroli nad ścieżką audio w filmie i montaż dźwięku są bardzo rozległe, to jednak zmuszeni jesteśmy zakończyć na tym nasze omówienie tej tematyki. Potraktujcie to więc jako wprowadzenie i zasygnalizowanie, jak ważny jest to aspekt sztuki tworzenia filmów. Tymczasem w następnym odcinku cyklu "Montuj filmy z Dellem" zajmiemy się tworzeniem napisów, list dialogowych i plansz tytułowych do prawie ukończonych już produkcji. Do zobaczenia!