Oświetlenie typu butterfly – inne podejście do portretu

Światło kluczowe z lewej na przedłużeniu linii twarzy modela, światło wypełniające z prawej, kontra z tyłu – może być na przedłużeniu kluczowego. Znamy to dobrze, prawda? Wypracowana jeszcze przez klasyczny teatr i inne sztuki sceniczne metoda oświetlania zapewnia równomierne oświetlenie, brak drażniących oko cieni i ogólnie doskonały obraz. I niestety jest mocno oklepana. W pewnym momencie każdy chciałby spróbować czegoś nowego. Tylko czego? Zawsze dobrze jest sięgnąć do wzorców klasycznych – w tym wypadku będzie to model oświetlenia o nazwie butterfly (z ang. motyl).
 

Klasyczne zdjęcie portretowe wykonane w oświetleniu butterfly. (Fot. Jessica Lane)

Omawiany model oświetlenia stanowi przeciwieństwo wielu idei związanych z tradycyjnym schematem trójpunktowym. Jeżeli jesteś jeszcze niezbyt doświadczonym fotografem, potraktuj go jako formę buntu – sposób na wyłamanie się z zasad wbijanych Ci do głowy przez nauczycieli, podręczniki i artykuły w prasie i Internecie. Wolno Ci tak postąpić – znasz reguły, wiesz po co istnieją, szanujesz ich wartość, ale wystarczy. Czas najwyższy się twórczo wyszaleć.

[kn_advert]

Przestań się przejmować cieniami

W zdjęciu wykonanym przy użyciu oświetlenia typu butterfly nie widać dążenia do maksymalnego zbalansowania oświetlenia sceny. Wręcz przeciwnie – obszary kontrastowe, a przede wszystkim cienie pełnią bardzo ważną rolę. Jest tak, ponieważ zasadnicze (kluczowe) źródło światła jest zlokalizowane powyżej modela. Najczęściej umieszcza się je dość wysoko ponad aparatem lub (rzadziej) nieco z prawej lub lewej jego strony.
 

Oświetlenie typu butterfly to doskonały sposób na uzyskanie efektownych zdjęć portretowych przy użyciu ograniczonych środków. To zdjęcie wykonane zostało amatorską lustrzanką z jeszcze bardziej amatorskim obiektywem i przy użyciu pojedynczej lampy błyskowej zmiękczonej przez samodzielnie wykonany przez fotografa dyfuzor. (Fot. simplydiandra)

Efektem takiego umiejscowienia lampy jest intensywne rozjaśnienie górnej części twarzy – głównie czoła i krawędzi nosa, ale również włosów i kości policzkowych – oraz wyraźne przyciemnienie obszarów pod nosem, powiek, brody i szyi. W efekcie tworząca się na twarzy gra światła i cieni może doprowadzić do powstania w okolicach nosa i policzków kształtu przypominającego motyla. Stąd zresztą pochodzi nazwa tego schematu oświetleniowego.

Oświetleniu typu butterfly często towarzyszą dodatkowe źródła światła: kontra mająca za zadanie podświetlenie fotografowanej osoby od tyłu i odseparowanie jej tym samym od tła oraz oświetlenie samego tła. Nie są to jednak elementy obowiązkowe.
 

Schemat oświetlenia typu butterfly w wersji najbardziej rozbudowanej – poza źródłem światła numer jeden wszystkie pozostałe elementy są opcjonalne. Główna lampa (1) oświetla twarz modela i w zależności od potrzeb możemy jej światło modelować tak, jak uważamy to za stosowne. Blenda poniżej modela (2) ma za zadanie rozjaśnić cienie rzucane przez nos, podbródek i inne wystające części twarzy. Oświetlenie kontrowe (3) powoduje zarysowanie się wokół sylwetki modela wyraźnego jasnego obrysu nadającego scenie wrażenia przestrzenności i separującego fotografowaną osobę od tła. Oświetlenie tła (4) pełni rolę światła uzupełniającego. (Rys. Jarosław Zachwieja)

Na górze lampa, na dole blenda...

No dobrze, ale co zrobić, jeśli cienie jednak nam nieco przeszkadzają? Nikt przecież nie powiedział, że muszą być czarne jak smoła i obejmować połowę twarzy. Cóż, jeśli chodzi o wielkość, to wszystko kryje się w pozycji źródła światła – często wystarczy je przesunąć o kilka centymetrów, żeby scena wyglądała zupełnie inaczej. Jeśli natomiast chodzi o intensywność, to sprawa jest jeszcze prostsza i z pomocą przychodzi nam tu odwieczny atrybut każdego fotografa – blenda.
 

Nie każde użycie oświetlenia typu butterfly musi owocować powstaniem bardzo głębokich cieni. Skutecznym środkiem zaradczym dla tych, którzy nie chcą aż tak dużego kontrastu jest użycie blendy oświetlającej fotografowaną osobę od dołu. (Fot. Meagan)

Ekran odbijający światło należy umieścić przed modelem u jego stóp – a przynajmniej tak, aby nie wchodził nam w kadr. Dzięki temu część światła emitowanego przez główną lampę zostanie odbita, oświetli nasz obiekt zainteresowań od dołu i tym samym rozjaśni tworzące się cienie. Rozwiązanie proste, eleganckie, a co najważniejsze skuteczne. I nie wymaga specjalnych inwestycji, bo w przypadku braku blendy pomóc może nawet spory arkusz styropianu. Oczywiście blenda jest skuteczniejsza.

Butterfly to również nazwa źródła światła

Często pod pojęciem "butterfly" w środowisku fotograficznym rozumiany jest nie tyle schemat oświetleniowy, ile oświetleniowe akcesorium. Jest to rama, na której rozciąga się tkaninę pełniącą w studiu rolę dużego dyfuzora, ekranu odbijającego światło lub je tłumiącego. Rama taka może stać na statywach lub wisieć. Jej związek ze schematem oświetleniowym o tej samej nazwie jest dość luźny – to prawda, że nadaje się ona świetnie jako element modelujący główne źródło światła, ale zastosowanie tego elementu jest znacznie szersze. Nie mylmy tych pojęć.
 

Rama oświetleniowa butterfly – ważny element wyposażenia wielu profesjonalnych studiów fotograficznych. (Fot. Manfrotto)

Klucz do nastroju

"Koń jaki jest, każdy widzi" głosi znane przysłowie. Myślę, że nawet pobieżne przyjrzenie się zamieszczonym w tym artykule przykładom dobrze pokazuje, do jakiego rodzaju fotografii portretowej nadaje się oświetlenie typu butterfly. To nie jest "grzeczne i bezpieczne" oświetlenie, lecz schemat bardzo dynamiczny i zapewniające znacznie lepsze efekty – a w każdym razie znacznie bardziej wyraziste. Jest idealne, gdy chcemy wprowadzić do naszych zdjęć nieco dramatyzmu, ale też trudniejsze w stosowaniu.
 

Oświetlenie typu butterfly często wykorzystywane było i jest w kinematografii do kreowania najbardziej nastrojowych scen. Na zdjęciu powyżej jedno z najbardziej ikonicznych ujęć w historii kina – Marlene Dietrich w filmie "Szanghaj Ekspres" z 1932 roku w reżyserii Josefa von Sternberga. (Fot. Don English)

Najwięcej zależy od tego, jaki charakter ma samo światło główne – może być ono przecież niczym niezmodyfikowane, zmiękczone i rozproszone, ale też skupione. Kontrast może być niski lub podwyższony za pomocą nakładki typu plaster miodu. Możliwości mamy mnóstwo i za każdym razem efekt będzie zupełnie inny. Dlatego też dobrze zrobimy ćwicząc nieco na manekinie lub martwej naturze, zanim zaprosimy do naszego studia modelkę. No chyba, że ucieszy ją sam fakt spędzania z nami wolnego czasu.

Na sam koniec warto przypomnieć, że światło typu butterfly było ulubionym typem oświetlenia wielu klasycznych twórców filmowych i związanych z tym przemysłem fotografów – m.in. George’a Hurella, którego sposób oświetlania twarzy często jest określany mianem "stylu Paramount". Obejrzyjcie sobie te legendarne już portrety (http://www.hurrellphotos.com) z pierwszej połowy XX wieku. Nie da się ich pomylić z żadnymi innymi.