Podstawy fotografii: Pomiar światła

Przedstawiamy słownik terminów fotograficznych: Podstawy fotografii. Słownik przeprowadzi Czytelników przez najważniejsze pojęcia, pozwoli poznać i uzupełnić wiedzę z zakresu fotografii oraz jej praktyczne wykorzystania.

Dziś hasło: Pomiar światła. Zapraszamy do lektury.

Pomiar światła – realizowana za pomocą światłomierza czynność pomiarowa konieczna do ustalenia właściwych parametrów ekspozycji zdjęcia.

Światłomierz Sekonic L-758 Digital Master.

Podsatwy fotografii

Pomiaru światła można dokonać za pomocą urządzenia zewnętrznego, jednak w większości przypadków używa się światłomierza stanowiącego integralną część aparatu fotograficznego. W starszych modelach lustrzanek światłomierz był umieszczony w zewnętrznej części obudowy, w nowszych natomiast stosuje się pomiar TTL (ang. through the lens). Oznacza to, że światłomierz znajduje się wewnątrz obudowy i mierzy światło rzutowane przez obiektyw. W aparatach kompaktowych rolę światłomierza pełni najczęściej ta sama matryca, która odpowiada za rejestrację zdjęć.

Sensor pomiaru światła 3D Color Matrix II stosowany w lustrzankach Nikona. Przedstawiona powyżej wersja urządzenia, którą spotkać można m.in. w modelach D3X i D700, ma 1005 punktów pomiarowych.

Wielu doświadczonych fotografów jest w stanie, w przybliżeniu, "na oko" określić jasność fotografowanej sceny i tym samym obejść się bez urządzenia pomiarowego. Taka metoda jest jednak bardzo nieprecyzyjna i stanowi opcję tylko w sytuacjach, gdy ekspozycji można dokonać z dużym marginesem błędu.

Do ustalenia właściwej ekspozycji bez światłomierza, przydatna może się okazać zasada "słonecznej szesnastki". Zgodnie z nią, przy fotografowaniu w pełnym świetle dziennym, w jasnym oświetleniu, ustawiamy przysłonę f/16, czas naświetlania 1/125 s oraz ISO 100. Każda kolejna zmiana intensywności oświetlenia (ciemniejsze otoczenie, lekkie, umiarkowane i silne zachmurzenie) wymaga otworzenia przysłony o jedną działkę.

Urządzenia pomiarowe, czyli światłomierze, są w stanie bardzo precyzyjnie określić natężenie mierzonego światła, jednak w przypadku pomiaru wykonywanego dla celów fotograficznych występuje pewna istotna trudność. Wynika ona z faktu, że scena, która jest obiektem zdjęcia, najczęściej charakteryzuje się bardzo różnymi wartościami jasności poszczególnych obszarów. Z tego też powodu stosuje się różne metody pomiarowe. Oto najważniejsze z nich:

Pomiar uśredniony (integralny) – obecnie rzadko stosowany, spotykany najczęściej w starszych aparatach. To prosty system, który po prostu uśrednia jasność całej sceny.
Pomiar matrycowy – metoda bardzo zaawansowana, jednak spotykana praktycznie w każdym współczesnym aparacie fotograficznym jako pomiar uniwersalny i automatyczny. Metoda ta wymaga użycia matrycy czujników (punktów pomiarowych), które mierzą jasność wielu obszarów kadru. Dane te są następnie analizowane przez skomplikowany algorytm w elektronice aparatu, czego efektem jest ustalenie przypuszczalnych parametrów ekspozycji. Metoda ta, chociaż dobrze sprawdza się w większości standardowych ujęć, często jednak prowadzi do ustalenia błędnych wartości, gdy zostanie zmylona przez nietypowy rozkład jasności sceny.
Pomiar punktowy – metoda ta mierzy jasność światła odbitego w jednym, niewielkim punkcie, który, w zależności od aparatu, wynosi najczęściej od jednego do trzech procent powierzchni kadru i zazwyczaj usytuowany jest w jego środku (choć nie jest to regułą). Pomiar ten pozwala na świadome dobieranie parametrów ekspozycji, gdyż to od fotografa zależy dobór reprezentatywnego obszaru sceny, w oparciu o który ustalana jest wartość ekspozycji.
Pomiar centralnie ważony (skoncentrowany) – w tym trybie aparat mierzy jasność całego kadru, przy czym jego centralna część ma większe znaczenie od brzegów kadru. Dla każdego punktu pomiarowego, system ustanawia inny stopień wpływu na całość pomiaru w zależności od jego odległości od centrum. Proporcje pomiaru centralnego mogą się różnić w zależności od modelu (i producenta) aparatu, chociaż często spotykanym rozkładem wartości jest 60:40.

Schematy trzech najważniejszych trybów pomiaru światła spotykanych w aparatach cyfrowych: matrycowego, centralnie ważonego i punktowego.

Ponadto mierzyć można światło odbite od sceny (obiektów) lub padające na nie. Aparaty fotograficzne, w normalnych warunkach, w celu ustalenia parametrów ekspozycji mierzą światło odbite, natomiast do zmierzenia światła padającego stosuje się najczęściej zewnętrzny światłomierz.

Szara karta Kodaka charakteryzująca się zdolnością odbijania dokładnie 18% padającego na nią światła. Jest przydatna jako wzornik ułatwiający precyzyjny pomiar światła.

Cechą charakterystyczną pomiaru światła stosowanego we współczesnych aparatach fotograficznych jest przyjęte w nim założenie, że obiekt, na którym dokonywany jest pomiar, charakteryzuje się zdolnością do odbijania światła na poziomie 18% szarości. Takie rozwiązanie sprawdza się dobrze w większości typowych kadrów, jednak potrafi dostarczyć kłopotów przy fotografowaniu skrajnie jasnych i ciemnych scen, np. na śniegu lub w gęstym lesie. W takich przypadkach stosuje się korektę ekspozycji dla osiągnięcia optymalnych efektów. Jest to szczególnie istotne podczas stosowania pomiaru punktowego.