Kurs fotografii dla początkujących - Kontrola ekspozycji w aparatach fotograficznych

Kurs fotografii dla początkujących - Kontrola ekspozycji w aparatach fotograficznych

Skoro umiemy już kontrolować ekspozycję w naszych aparatach, to teraz musimy nauczyć się poprawnie ją ustawiać - Zbyt duża pomyłka w doborze ekspozycji powoduje powstanie na zdjęciu obszarów prześwietlonych lub niedoświetlonych zbyt mocno, aby można było je skorygować za pomocą komputera – ważna jest więc tutaj precyzja.



 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bezpłatny kurs fotograficzny on-line Zrozumieć fotografię - Wprowadzenie

 

Kontrola ekspozycji w aparatach fotograficznych

 

Spis treści: 

 

Układy pomiaru światła obecne w aparatach fotograficznych

 

 

Narzędzia wspomagające

 

Układy pomiaru światła obecne w aparatach fotograficznych

Na szczęście wszystkie nowoczesne aparaty fotograficzne dysponują zaawansowanymi układami elektronicznymi mierzącymi natężenie oświetlenia fotografowanej sceny, w celu jak najlepszego doboru optymalnych parametrów ekspozycji. Aby więc w pełni panować nad ekspozycją, musimy nauczyć się dobrze wykorzystywać możliwości systemu pomiaru światła dostępnego w naszym sprzęcie fotograficznym.

Ekspozycja, Pomiar światła, Tryby pomiaru światła: Tryb matrycowy, Tryb centralnie ważony, Tryb punktowy, Korekta ekspozycji, Bracketing, Funkcja AE Lock

Ręczny światłomierz. Większość z nas (poza fotografami pracującymi w warunkach studyjnych) z tego typu urządzenia już raczej nie skorzysta, choć jeszcze do niedawna było ono obowiązkowym wyposażeniem każdego fotografa. (Fot. Sekonic)

To, w jaki sposób aparat mierzy ekspozycję fotografowanej sceny, zależy w głównej mierze od ustawienia systemu pomiaru światła. W większości urządzeń służących do wykonywania zdjęć i nagrywania filmów proces ten przebiegać może na jeden z trzech sposobów. Są to: pomiar matrycowy, zwany też wielosegmentowym lub ewaluatywnym, centralnie ważony, nazywany niekiedy (i błędnie) uśrednionym oraz pomiar punktowy. Każdy z nich najlepiej sprawdza się w nieco innych sytuacjach, dlatego w tym momencie zajmiemy się dokładnym omówieniem poszczególnych trybów.

Ekspozycja, Pomiar światła, Tryby pomiaru światła: Tryb matrycowy, Tryb centralnie ważony, Tryb punktowy, Korekta ekspozycji, Bracketing, Funkcja AE Lock

Z usług trybu matrycowego najchętniej korzystają fotografowie, którzy swoją przygodę z fotografią zaczęli od aparatów cyfrowych, natomiast tradycjonaliści krytykują go za dużą nieprzewidywalność. Niemniej jednak jego użyteczność w większości sytuacji nie ulega wątpliwości. Nie zakłóci też jego pracy żadne niewielkie źródło światła pojawiające się na krótką chwilę w istotnej części kadru. (Fot. MorgueFile)

1/125 s, f/9.5, 200 ISO

 

Tryb matrycowy pomiaru światła

Tryb matrycowy jest najczęściej stosowanym mechanizmem pomiaru światła we wszystkich nowoczesnych aparatach cyfrowych i większość z nas używa go nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Po jego uaktywnieniu aparat dzieli kadr na części, których - w zależności od marki i modelu aparatu - może być od kilku, do nawet kilkuset i mierzy natężenie światła w każdej z nich z osobna. Następnie, poprzez porównanie różnic naświetlenia tych pól z wewnętrzną bazą danych zawierającą informacje o różnych możliwych rodzajach zdjęć, elektronika aparatu próbuje ustalić, jaka ekspozycja kadru będzie w danym przypadku optymalna. Cały ten proces odbywa się w ułamku sekundy i jest dla fotografującego niezauważalny.Zaletą stosowania tego pomiaru światła jest jego wygoda i bezobsługowość, dzięki którym możemy się skupić wyłącznie na kadrowaniu i uchwyceniu interesującego nas momentu. W przypadku ujęć o stosunkowo niedużej rozpiętości tonalnej, tryb matrycowy zawsze zapewni nam obraz pozbawiony przepaleń i obszarów niedoświetlonych. Wadą pomiaru matrycowego dla większości zaawansowanych fotografów jest natomiast nieprzewidywalność jego działania. Fotografujący nigdy nie ma stuprocentowej pewności, jaka będzie ostatecznie ekspozycja zdjęcia, gdyż przy jej ustalaniu branych jest pod uwagę zbyt wiele czynników. I choć na ogół pomiar matrycowy sprawdza się bardzo dobrze nawet w scenach o skomplikowanym rozkładzie świateł i cieni, to równie dobrze może się zdarzyć, że najbardziej interesujący nas obiekt na zdjęciu zostanie ukazany w postaci niedoświetlonej lub prześwietlonej.

Ekspozycja, Pomiar światła, Tryby pomiaru światła: Tryb matrycowy, Tryb centralnie ważony, Tryb punktowy, Korekta ekspozycji, Bracketing, Funkcja AE Lock

W fotografii portretowej centralnie ważony tryb pomiaru światła tradycyjnie już uważany jest za bardzo dobre rozwiązanie. Nic w tym dziwnego: z reguły interesujący nas temat zajmuje większą część kadru i jest oświetlony zupełnie inaczej niż tło, które z kolei niezbyt nas interesuje lub jest słabo widoczne. (Fot. MorgueFile)

1/125 s, f/6.3, 100 ISO

 

Tryb centralnie ważony pomiaru światła

Tryb centralnie ważony to bardzo stara metoda pomiaru światła, znana już w latach 60. XX wieku. Polega na pomiarze natężenia światła w obrębie całego kadru i wyznaczeniu ekspozycji zdjęcia w taki sposób, aby wyniki pomiarów dokonanych w centrum sceny były dla aparatu znacznie ważniejsze, niż te z obszarów znajdujących się bliżej krawędzi kadru. Ten tryb pomiaru po jego opanowaniu staje się znacznie bardziej przewidywalny, aniżeli pomiar matrycowy, a przy tym nie wymaga aż takiej precyzji przy wyborze miejsca odczytu informacji o naświetleniu sceny, co pomiar punktowy. Najstarszą odmianą tego sposobu pomiaru światła jest tryb uśredniony, w którym wyniki pomiarów w obrębie całego kadru nie są dzielone na bardziej i mniej istotne, lecz wyciągana jest z nich średnia arytmetyczna.

Tradycyjnym zastosowaniem centralnie ważonego trybu pomiaru światła są tematy, w których interesujący nas obiekt znajduje się w centrum kadru i w wyraźny sposób odcina się od tła pod względem jasności. Z sytuacją taką możemy mieć do czynienia np. w fotografii portretowej, gdy uwieczniana na zdjęciu osoba znajduje się na zupełnie inaczej oświetlonym tle, aniżeli ona sama. Gdybyśmy zdjęcie takie wykonali z wykorzystaniem pomiaru matrycowego, to wówczas prawdopodobnie otrzymalibyśmy kadr naświetlony tak, aby oddać na zdjęciu zarówno jasne, jak i ciemne jego obszary, czego efektem byłoby prześwietlenie lub niedoświetlenie tego, co jest dla nas w tym kadrze najważniejsze. Odpowiednio użyty centralnie ważony pomiar światła może pomóc nam uniknąć takich sytuacji. Należy jednak pamiętać o tym, że w kompozycjach innych niż centralna, tego typu pomiar światła może nie spisywać się zbyt dobrze.

Ekspozycja, Pomiar światła, Tryby pomiaru światła: Tryb matrycowy, Tryb centralnie ważony, Tryb punktowy, Korekta ekspozycji, Bracketing, Funkcja AE Lock

Punktowy pomiar światła to w przypadku profesjonalnej fotografii studyjnej (zarówno portretowej, jak i produktowej) oraz reklamowej rzecz absolutnie niezbędna. Gwarantuje on idealną ekspozycję, w pełni zgodną z wymaganiami fotografa. Przydaje się też bardzo w przypadku zdjęć kontrastowych o dość skomplikowanym rozkładzie tonów, czyli takich jak widoczne powyżej. Jedyne, czego od nas wymaga, to bardzo uważny dobór punktu, w którym mierzymy światło. Niestety znacznie łatwiej jest to powiedzieć, niż zrobić. (Fot. MorgueFile) 

1/30 s, f/9, 200 ISO

 

Tryb punktowy pomiaru światła

Tryb punktowy pomiaru światła jest najtrudniejszy do opanowania zarówno przez początkujących, jak i nawet nieco bardziej zaawansowanych fotografów, jednak w zamian za trud poniesiony przy nauce jego wykorzystywania daje on nam możliwości nieporównywalne z żadnym z dwóch przedstawionych wcześniej. Jego działanie opiera się na pomiarze jasności bardzo niewielkiego, bo obejmującego zaledwie kilka procent powierzchni kadru fragmentu sceny. Punkt ten powinien być przez fotografującego dobrany tak, aby nie być ani szczególnie jasny ani też ciemny, lecz stanowić obszar pośredni, czyli tzw. półton. Aparat bowiem zawsze zakłada, że taką właśnie jasnością odznacza się mierzone miejsce i stosownie ustawia parametry ekspozycji. To na fotografującym spoczywa więc odpowiedzialność za wybór właściwego punktu będącego wzorcem dla pomiaru.

Dzięki znacznemu ograniczeniu obszaru pomiarowego, fotografujący nie musi się obawiać, że pracę światłomierza zakłócą różnego rodzaju odblaski, kontrastowe oświetlenie czy nagłe pojawienie się w kadrze nowego źródła światła. Ten tryb pomiaru szczególnie często wykorzystywany jest w połączeniu z wzorcami ekspozycji i balansu bieli, takimi jak np. szare karty o intensywności 18%. Warto przy okazji zauważyć, że w większości aparatów cyfrowych dysponujących punktowym pomiarem światła, obszar kadru, w którym dokonany zostanie odczyt stopnia naświetlenia może być ustawiony dość dowolnie. Zazwyczaj jest on sprzężony z aktywnym punktem autofokusu, ale nie zawsze tak jest. Dlatego przy posługiwaniu się punktowym trybem pomiaru światła szczególnie ważne jest, aby dokładnie zapoznać się z odpowiednimi punktami instrukcji obsługi aparatu.

Jednym z wielu pobocznych zastosowań trybu punktowego pomiaru światła jest określenie rozpiętości tonalnej sceny, np. w celu stwierdzenia czy wymaga ona skorzystania z technik wykonywania fotografii o poszerzonej rozpiętości tonalnej, czyli HDRI. W tym celu, po przestawieniu światłomierza aparatu w tryb pomiaru punktowego, należy zmierzyć ekspozycję dwukrotnie – raz dla najjaśniejszego obszaru w kadrze, a drugi raz dla najciemniejszego. Porównując ze sobą obydwa wyniki można określić, jaką rozpiętością tonalną w stopniach EV odznacza się fotografowana scena i w razie potrzeby wykorzystać wspomniane techniki. Osobom zainteresowanym tym tematem polecam zestaw filmów szkoleniowych poświęconych technikom HDRI, opracowanych i wydanych również przez serwis SwiatObrazu.pl, które przybliżają to zagadnienie w sposób bardzo szczegółowy.

Elementem aparatu, poprzez który światłomierz informuje o wynikach pomiaru jest tzw. drabinka. Jest to prosty, jednowymiarowy wskaźnik wyskalowany (najczęściej) w stopniach EV, pokazujący, jak bardzo aktualne ustawienia ekspozycji aparatu odbiegają od zalecanych przez światłomierz. Jeżeli są one z nim zgodne, wskazówka znajduje się na środku wykresu. Jeżeli nie, przesuwa się ona w stronę znaku plus lub minus. Właściwe korzystanie z drabinki to tak naprawdę kwestia odruchu, podobnie jak np. zerkanie w lusterka wsteczne samochodu przy wyprzedzaniu. Niejednokrotnie pozwala ona uniknąć zmarnowania dobrej okazji na wykonanie zdjęcie, dlatego też nie warto tego narzędzia lekceważyć. Tym bardziej, że w większości aparatów ma ono podobną postać. W trybach P oraz A i S jest ono dodatkowo sprzężone z mechanizmami wspomagającymi pracę fotografa, które teraz przybliżymy.

 

Ekspozycja, Pomiar światła, Tryby pomiaru światła: Tryb matrycowy, Tryb centralnie ważony, Tryb punktowy, Korekta ekspozycji, Bracketing, Funkcja AE Lock

Drabinka światłomierza – wskaźnik pozwalający ocenić, czy aktualne ustawienia ekspozycji są zgodne z wynikami pomiaru światła przez aparat czy też od nich odbiegają. Jest ona widoczna zarówno na wyświetlaczu aparatu, jak i w wizjerze (w przypadku aparatów nim dysponującym). Jednym z podstawowych wyzwań czekających początkującego fotografa jest wykształcenie w sobie odruchu patrzenia na drabinkę przed naciśnięciem spustu migawki. (Fot. Canon)

Narzędzia wspomagające – korekta ekspozycji, bracketing oraz funkcja AE Lock

 

Oprócz podstawowych mechanizmów kontroli ekspozycji, prawie każdy aparat fotograficzny dysponuje licznymi funkcjami dodatkowymi, bardzo przydatnymi w codziennej praktyce. Ponieważ ich dokładna liczba oraz możliwości mogą się różnić w zależności od modelu aparatu, tu skupimy się na trzech najpopularniejszych, występujących w największej liczbie urządzeń. Będą to: korekta ekspozycji, bracketing ekspozycji oraz funkcja jej blokady, czyli AE Lock.

 

Ekspozycja, Pomiar światła, Tryby pomiaru światła: Tryb matrycowy, Tryb centralnie ważony, Tryb punktowy, Korekta ekspozycji, Bracketing, Funkcja AE Lock

Korekta ekspozycji jest narzędziem bardzo ważnym i praktycznie wszechobecnym we wszystkich grupach aparatów cyfrowych. O jej rozpowszechnieniu może świadczyć fakt, że jako jedna z nielicznych funkcji doczekała się uniwersalnego symbolu wspólnego dla aparatów wszystkich producentów. Ma on postać czarno-białego prostokąta podzielonego po przekątnej z widocznymi znakami + i -. (Fot. Sony)

 

Korekta ekspozycji

Korekta ekspozycji jest naszym zdaniem najważniejszą z całej wymienionej trójki i najbardziej przydatną funkcją związaną z ekspozycją, dostępną w aparatach cyfrowych. Występuje w prawie wszystkich modelach cyfrówek, łącznie z najprostszymi, natomiast w aparatach bardziej zaawansowanych działa we wszystkich kreatywnych trybach ekspozycji, za wyjątkiem manualnego. Służy ona do celowego prześwietlania lub niedoświetlania zdjęcia w stosunku do tego, co proponuje nam światłomierz aparatu. Przydaje się to w sytuacji, gdy ocena jasności sceny przez układ pomiarowy aparatu okazuje się być nieprawidłowa lub gdy podejrzewamy, że taka będzie. Jeżeli więc np. zdjęcia wykonywane przez aparat okazują się być w danym momencie zbyt jasne, to wprowadzenie ujemnej korekty ekspozycji pozwala zapewnić im odpowiednie naświetlenie. Układ korekty ekspozycji najczęściej wyskalowany jest w stopniach EV, dzięki czemu dokładnie wiemy, o ile skorygowana zostanie jasność zdjęcia, gdy np. zaprogramujemy korektę rozjaśniającą na poziomie +1 1/3 EV. Przewidywanie efektów takiego działanie wymaga oczywiście pewnego treningu, jest jednak dość proste.

Ekspozycja, Pomiar światła, Tryby pomiaru światła: Tryb matrycowy, Tryb centralnie ważony, Tryb punktowy, Korekta ekspozycji, Bracketing, Funkcja AE Lock

Aby zdjęcie jesiennego krajobrazu nie okazało się zbyt jasne (co skończyć mogłoby się wystąpieniem przepaleń w najjaśniejszych jego partiach), konieczne okazało się wprowadzenie korekty ekspozycji wynoszącej -1 EV. Mechanizm matrycowego trybu pomiaru światła w tym przypadku zgubiło dążenie do wyrównywania ekspozycji i balansowania pomiędzy liczbą prześwietlonych i niedoświetlonych elementów obrazu. Doświadczony fotograf wie jednak, że w scenie o tego typu oświetleniu, pozostające w cieniu pnie drzew nie mogą być zbyt wyraźne. (fot. MorgueFile)

1/250 s, f/8, 400 ISO

Dokładna zasada działania narzędzia do korekty ekspozycji zależy od aktualnego trybu pracy aparatu. W trybie preselekcji przysłony aparat modyfikuje wówczas czas naświetlania, aby uzyskać ekspozycję zgodną z naszymi wymaganiami, podczas gdy w trybie preselekcji czasu zmianie ulega stopień otwarcia otworu względnego. Wszystko po to, aby zaprogramowany przez nas główny parametr ekspozycji pozostał nienaruszony. W przypadku trybu manualnego, gdy nie mamy do dyspozycji narzędzia do korekty ekspozycji, jego funkcję przejmuje światłomierz aparatu pokazujący nam, jakim odchyleniem w stosunku do sugestii światłomierza odznacza się aktualnie ustawiona przez nas ekspozycja. Informacja ta również podawana jest w stopniach EV.

 

Ekspozycja, Pomiar światła, Tryby pomiaru światła: Tryb matrycowy, Tryb centralnie ważony, Tryb punktowy, Korekta ekspozycji, Bracketing, Funkcja AE Lock

Światło w fotografii

 

 

zobacz szczegóły >>>

 

Bracketing ekspozycji

Bracketing ekspozycji (AEB) to funkcja pozwalająca za jednym naciśnięciem migawki wykonać zamiast jednego, serię kilku zdjęć, z których każde będzie odznaczało się inną ekspozycją od pozostałych. Bazą jest zawsze jedno zdjęcie wykonane wedle naszych ustawień, a wszystkie kolejne odznaczać się będą zaprogramowaną korektą. Przykładowo, bracketing zdjęć zaprogramowanych kolejno na korektę 0, -1, -2 +1 i +2 EV da nam pięć zdjęć wykonanych w odstępach ekspozycji co 2 EV, z których dwa będą niedoświetlone, jedno zgodne ze wskazaniami światłomierza, a dwa prześwietlone.

Różne modele aparatów fotograficznych potrafią w znacznym stopniu różnić się pod względem oferowanych możliwości w zakresie bracketingu ekspozycji, a prostsze cyfrówki mogą nie dysponować tą funkcją. Jeżeli jednak jest ona dostępna, to otwiera przed nami bardzo ciekawe możliwości. Funkcja AEB jest bowiem nie tylko sposobem na poradzenie sobie w trudnych warunkach oświetleniowych, ale też najlepszym narzędziem do wykonania zdjęć źródłowych do połączenia ich za pomocą technik HDRI w obrazy o poszerzonej rozpiętości tonalnej – to jednak jest już temat na zupełnie inną lekcję.

Ekspozycja, Pomiar światła, Tryby pomiaru światła: Tryb matrycowy, Tryb centralnie ważony, Tryb punktowy, Korekta ekspozycji, Bracketing, Funkcja AE Lock

Fotografowanie zachodów słońca bywa trudne z uwagi na szybko zmieniające się warunki i bardzo duże kontrasty potrafiące zmylić układ pomiaru światła w aparacie. Wykonując tego typu zdjęcie dobrze jest więc skorzystać z funkcji bracketingu ekspozycji, ustawionej na serię trzech zdjęć w odstępach co 1 lub nawet 2 EV. W przypadku powyższego ujęcia najlepszą fotografią okazała się ta niedoświetlona aż o 4 EV w stosunku do wskazań światłomierza. (Fot. Jarosław Zachwieja)

1/100 s, f/4, 400 ISO

 

AE Lock (AEL) - blokada pomiaru ekspozycji

AE Lock (AEL) to funkcja blokady pomiaru ekspozycji przydatna szczególnie wówczas, gdy korzystamy z punktowego pomiaru światła. Jej działanie jest bardzo proste: polega na tymczasowym (to, jak długo trwa, zależy już od modelu aparatu) zatrzymaniu działania układu pomiaru światła, który w normalnej sytuacji działa nieprzerwanie. Pozwala to dokonać pomiaru na dowolnym punkcie lub obszarze, a następnie zmienić położenie aparatu bez obaw o to, że wraz z zawartością kadru zmieni się ustawienie ekspozycji. Funkcja AE Lock jest więc doskonałą alternatywą dla trybu manualnego (M) w sytuacji, gdy wiemy, że wynik pomiaru w pewnej określonej chwili jest prawidłowy i chcemy go zapamiętać na potrzeby wykonania pojedynczego zdjęcia przy nieco zmodyfikowanej kompozycji.

Ekspozycja, Pomiar światła, Tryby pomiaru światła: Tryb matrycowy, Tryb centralnie ważony, Tryb punktowy, Korekta ekspozycji, Bracketing, Funkcja AE Lock

To zdjęcie można było wykonać na dwa sposoby: zmierzyć punktowo pomiar światła i otrzymane parametry wprowadzić samodzielnie do aparatu w trybie manualnej kontroli ekspozycji lub dokonać pomiaru w dowolnym trybie automatycznym bądź półautomatycznym i skorzystać z funkcji AE Lock. Drugi wariant jest wygodniejszy, gdy zależy nam na zrobieniu tylko jednej fotografii. Światło zostało zmierzone punktowo w obszarze gęstego listowia widocznego po lewej stronie kadru. (Fot. MorgueFile)

CDN.


Bezpłatny kurs online dla początkujących - Zrozumieć fotografię - Wprowadzenie: W tej części wykorzystaliśmy materiały napisane na zamówienie www.swiatobrazu.pl. Autorem jest Pan Jarosław Zachwieja.


 

Abonament Zrozumieć fotografię

 

www.kursy.swiatobrazu.pl

 

Jeśli fotografowanie jest Twoją życiową pasją  - bez względu na to, czy jesteś początkującym, czy doświadczonym fotografem - nasze e-kursy dostępne w abonamencie zaspokoją Twój głód praktycznej wiedzy i wzmocnią Twoją kreatywność. W abonamencie otrzymujesz od razu na rok dostęp do osiemnastu e-kursów: 

 

Aparat fotograficzny w praktyce (bezpłatny) | Światło w fotografii Podstawy kompozycji w fotografii Fotografowanie przyrody | W kierunku lepszych zdjęć - wprowadzenie do fotografii cyfrowej | Cyfrowa obróbka zdjęć dla początkujących | Fotografowanie ruchu Fotografowanie produktów Fotografia studyjna dla początkujących Filmowanie aparatem cyfrowym | Cyfrowa ciemnia - Adobe Lightroom - Kurs rozszerzony | Fotograficzne błędy - sposoby eliminacji | E-szkoła portretu | Fotografia w praktyce - Akt | Trening fotograficzny | Fotograf i działalność gospodarcza | Wzory pism i umów dla fotografa z komentarzem | Jak bezpiecznie zarabiać na fotografii

 

Szczegóły i formularz zgłoszeniowy

 

Zobacz też:

 

 

Autor: Redakcja SwiatObrazu.pl



Najnowsze fotografie

Miodunka Łabędź krzykliwy Ciemiernik biały z cyklu ja i mój przyjaciel Sprzeczka Bielik Klangor