E-szkoła portretu - Lekcja 3. Sprzęt: oświetlenie w plenerze i w studio

Oświetlenie ciągłe i błyskowe - wady i zalety

Światło ciągłe

W fotografii portretowej oświetlenie ciągłe nie jest tak popularne, jak lampy błyskowe, lecz ma ono swoich oddanych zwolenników. Jednym z bardziej znanych twórców powszechnie wykorzystujących ten rodzaj oświetlenia to najlepiej rozpoznawany polski fotograf aktu, Wacław Wantuch. Przez lata rozwoju technologii oświetleniowych, lampy emitujące światło ciągłe przeszły ogromną ewolucję – obecnie tradycyjne konstrukcje halogenowe są stopniowo wypierane przez coraz doskonalsze modele jarzeniowe i LED, które w niczym nie odbiegają pod względem jakości emitowanego światła od halogenów, a przy tym są znacznie wygodniejsze i bezpieczniejsze w użytkowaniu. Niestety nadal są one i zapewne pozostaną znacznie słabsze pod względem mocy emitowanej wiązki światła od kompaktowych i studyjnych lamp błyskowych.

Oświetlenia ciągłego nie powinno się traktować jako gorszego od światła błyskowego. Ma swoje cechy sprawiające, że do pewnych zastosowań może się nadawać nawet lepiej, niż flesze. Należy jednak pamiętać o jego największym niedostatku: niewielkiej mocy wiązki świetlnej, która czyni uzyskanie właściwej kompozycji znacznie utrudnionym. Powyższe "filmowe" zdjęcie wykonano za pomocą zestawu lamp typu Kinoflo przy następujących ustawieniach aparatu: ogniskowa 50 mm, czas ekspozycji 1/80 s, wartość przysłony f/5, czułość matrycy 800 ISO. (Fot. Daniel McCullum)

Systemy oświetlenia ciągłego są bardzo dobrym rozwiązaniem dla początkujących, którzy pragną dysponować stałą kontrolą nad ustawieniami parku oświetleniowego i móc na własne oczy obserwować, jak zmiany w położeniu lamp, ich mocy i innych parametrów oraz cech wpływają na oświetlenie sceny. Oświetlenie takie szczególnie dobrze sprawdza się w przypadku osób, które preferują korzystanie z trybu Live View (mogą oni na bieżąco obserwować wygląd końcowej sceny na podglądzie i porównywać go z tym, co widzą na własne oczy) oraz tych, którzy oprócz fotografowania pasjonują się również filmowaniem.

Największa zaleta oświetlenia ciągłego związana jest z kształtem i wielkością powierzchni świecącej – może być ona bardzo zróżnicowana, co pozwala fotografowi uzyskać bardzo ciekawe efekty świetlne i jeszcze ciekawsze odbicia w oczach modeli. (Fot. RT Photography)

Najprostsze linie klasyfikacji lamp emitujących światło ciągłe to podział z uwagi na typ (halogenowe, jarzeniowe, LED itd.), wielkość (modele studyjne oraz kompaktowe – te ostatnie służą fotografom najczęściej jako podręczne, dodatkowe źródła światła) oraz wielkość powierzchni świecącej (punktowe oraz panelowe różnych rozmiarów i kształtów).

Zalety

+ Użytkownik może na bieżąco obserwować zmiany w wyglądzie sceny wywołane przestawieniem lampy, skierowaniem jej w inną stronę, ustawieniem innej mocy wiązki świetlnej czy nałożeniem dowolnego modyfikatora.
+ Możliwość wygodnego stosowania w połączeniu z soczewką Fresnela (nakładka bardzo rzadko spotykana w przypadku lamp błyskowych), dającą fotografowi portretowemu ogromne możliwości w zakresie swobodnego operowania silnie ukierunkowanym, spolaryzowanym źródłem światła.
+ Fotograf wykorzystujący tryb Live View lub fotografujący aparatem z wizjerem elektronicznym (EVF) ma ciągły podgląd ostatecznego wyglądu zdjęcia.
+ Lampy jarzeniowe i LED występują w postaci paneli o różnych kształtach, zapewniających interesujące efekty użyteczne również w fotografii portretowej (np. duże lampy o kształcie pierścienia zapewniające efektowne "świetlne krążki" w oczach modeli).
+ Technologia oświetleniowa użyteczna również w technikach wideo.

Wady

- Maksymalna moc wiązki świetlnej znacznie mniejsza od tej, którą oferują lampy błyskowe o podobnych rozmiarach.
- Modele wykonane w technologii żarowej (np. halogenowe) pobierają bardzo dużo prądu i emitują znaczne ilości ciepła w stosunku do oferowanej wydajności.
- Brak jakiejkolwiek możliwości sterowania światłem z poziomu aparatu.
- Ciągła praca na dłuższą metę może być bardzo uciążliwa dla wszystkich obecnych na planie z uwagi na duże zmęczenie wzroku i emisję ciepła.

Światło błyskowe

Generujące krótkie i intensywne impulsy świetlne lampy błyskowe – najczęściej urządzenia zbudowane w oparciu o wyzwalany elektronicznie ksenonowy żarnik – to ulubiony sprzęt oświetleniowy wielu fotografów. Mają wiele zalet: są poręczne, łatwe w użyciu, a przede wszystkim stanowią źródło bardzo silnego światła. Ich moc wynosi od kilkudziesięciu do kilku tysięcy Ws (watosekund), co przy tak krótkim czasie wyładowania daje błysk o intensywności wielokrotnie przekraczającej to, co pozwala uzyskać jakiekolwiek źródło światła ciągłego. No, może poza lampami wyładowczymi dużej mocy, które jednak nie mają zastosowania w interesującej nas odmianie fotografii.

Lampa błyskowa to najczęściej stosowane przez fotografów portretowych źródło światła. Jej zalety czynią ją niezastąpionym narzędziem w wielu sytuacjach, choć niektórzy wolą flesze studyjne, podczas gdy inni preferują modele kompaktowe. (Fot. Jorn Idzerda)

Światło błyskowe może być (szczególnie dla początkujących fotografów) dość trudne do oswojenia z uwagi na to, że błysk emitowany jest tylko w momencie wykonania zdjęcia, przez co trudno ocenić, czy lampa ustawiona jest dobrze. Problem ten szczególnie widoczny jest wówczas, gdy korzystamy z modyfikatorów światła mających za zadanie utworzenie wiązki o bardzo niewielkim promieniu – np. strumienic. W takiej sytuacji samo wycelowanie lampy w odpowiednią stronę może przysporzyć sporo problemów (żarówki modelujące obecne w większości modeli studyjnych pomagają rozwiązać ten problem). Podobnie kwestia doboru liczby jednostek oświetleniowych oraz mocy lamp na potrzeby każdego zdjęcia. Najczęściej wymaga to po prostu serii prób, choć oczywiście doświadczenie fotografa odgrywa tu również znaczną rolę.

Flesz studyjny o mocy 1200 Ws zapewnia źródło światła o takiej intensywności, że uzyskanie czegoś podobnego techniką oświetlenia ciągłego w warunkach studyjnych byłoby niemożliwe.
(Fot. Elinchrom)

Zalety

+ Bardzo duża intensywność generowanej wiązki świetlnej, umożliwiająca fotografowanie z niskimi czułościami ISO nawet przy mocno przymkniętej przysłonie obiektywu.
+ Niewielki (relatywnie) pobór prądu i mała ilość generowanego ciepła.
+ Poręczność – szczególnie w przypadku kompaktowych lamp systemowych.
+ Wiele metod wyzwalania, a w przypadku modeli automatycznych również sterowania mocą błysku.
+ Są znacznie mniej uciążliwe podczas sesji zarówno dla fotografa, jak i modeli.

Wady

- Wymagają naładowania przed każdym użyciem; czas ten zależy od siły generowanego błysku, poprzedniego błysku oraz konstrukcji lampy i wynosi od jednej do kilku sekund.
- Ponieważ błysk emitowany jest wyłącznie w momencie wykonania zdjęcia, efekty ustawienia lamp widać dopiero na gotowej fotografii.

Spis treści

• Uwypuklanie zalet i tuszowanie wad fotografowanej osoby
• Wydobywanie szczegółów postaci
• Wyodrębnianie pierwszego planu z tła
• Osadzanie modela w otoczeniu i kształtowanie przestrzeni
• Kreowanie rzeczywistości światłem

• Oświetlenie zastane jest zbyt słabe
• Oświetlenie zastane jest niekompletne
• Oświetlenie zastane ma niewłaściwą charakterystykę
• Oświetlenie zastane jest zmienne i/lub nieprzewidywalne
• Różnica i zgodność temperatur barwowych światła zastanego i dodatkowego

• Światło ciągłe
• Światło błyskowe
• Temperatura barwowa różnych typów oświetlenia

• Flesze kompaktowe (systemowe i manualne)
• Flesze studyjne

• Obsługa manualna – technicznie najprościej, choć trzeba się nachodzić
• Wykorzystanie systemów pomiaru TTL – wygodnie, nie zawsze dostępnie
• Wyzwalacze – drobiazg, który uwielbia każdy fotograf portretowy

• Moc, która przyćmiewa wszystko inne
• Czas ekspozycji nie ma znaczenia – ale właściwie dlaczego?
• Jak rozchodzi się światło?
• Czas synchronizacji jako odwieczny problem fotografów plenerowych

Na zakończenie