Równowagę kompozycji można rozumieć bardzo podobnie jak pojęcie, z którym mamy do czynienia w tzw. rzeczywistym świecie. Równowaga wizualna opiera się na zbliżonych zasadach, co fizyczna. Wszystko zależy od ciężaru. Fizycznie można by to przedstawić tak: jeśli po jednej stronie podpartej pośrodku huśtawki umieścisz jakiś obiekt, a po drugiej inny, cięższy, to on przeważy huśtawkę. Gdy natomiast lżejszy obiekt zastąpisz innym o tej samej masie co cięższy, huśtawka wróci do równowagi. To jest równowaga statyczna. Jeśli będziesz chciał uzyskać równowagę przy obiektach o różnych masach, możesz to osiągnąć w inny sposób: poprzez przesunięcie podpory w stronę cięższego obiektu. W ten sposób huśtawka przemieni się w dźwignię, dla której można znaleźć nową pozycję równowagi. To równowaga dynamiczna.
Warto się nad tym zastanowić, ponieważ nieczęsto będziemy w stanie (albo nawet nie będziemy chcieli) wpływać na ciężar wizualny obiektów na zdjęciach w celu znalezienia idealnej równowagi. A jakby komplikacji było mało, tak naprawdę nie ma sposobu na obiektywne oszacowanie ciężaru optycznego elementów widocznych w kadrze. Pamiętaj, że ciężar optyczny wynika nie tyle zwielkości elementów, choć ona także ma pewne znaczenie, co z siły, z jaką przyciągają one wzrok. Duży czarny kamień może mieć ten sam ciężar optyczny co małe dziecko i zależnie od tego, jak wielki jest ów kamień i jak urocze dziecko, ciężar optyczny każdego z nich będzie się zmieniał. Jak określić siłę przyciągania uwagi do czerwonego płaszcza przeciwdeszczowego, do uśmiechu dziecka albo do sylwetki samotnego drzewa na wzgórzu? Nie da się. Ale można z nią eksperymentować, aż będzie się wydawała odpowiednia, to zaś jest jedną z tych rzeczy, które umożliwiają odciśnięcie na pracy własnego piętna — każdy z nas traktuje bowiem równowagę i napięcie nieco inaczej, to zaś sprawia, że tworzymy różne zdjęcia, które mogą być rozmaicie odbierane przez widzów.
Właśnie dlatego tak niewolniczo przestrzega się tzw. reguły trójpodziału — bo często działa. Zgodnie z tą regułą główny temat należy umieścić na jednej z linii dzielących kadr na trzy części, a nie pośrodku. Dlaczego? Bo umiejscowienie pośrodku jest statyczne. Symetryczne. Potencjalnie nudne. Zaś ulokowanie głównego tematu w odległości jednej trzeciej kadru od lewej strony jest jak przesunięcie podpory huśtawki. Teraz ciężar wizualny tematu znajdującego się w jednej trzeciej kadru równoważy dwie trzecie kadru pustej przestrzeni. Równowaga, ale w ciągłym napięciu. Dynamika. Ciekawsze ujęcie. Ale czy jedna trzecia zawsze będzie stanowiła optimum? Niekoniecznie. To zależy od tematu oraz od specyfiki pustej przestrzeni. Od emocji, jakie zamierzasz wywołać. A także od wielu innych decyzji oraz ograniczeń, na przykład dotyczących pokazania na zdjęciu efektu skali. Nie ma powodu, aby niekiedy nie dzielić obrazu na pięć albo sześć części. A jeśli zależy Ci na pokazaniu symetrii i statycznej równowagi, aby uspokoić kompozycję, to kto wie, może odpowiednim miejscem dla głównego tematu byłby — w diabły z regułami trójpodziału! —sam środek? Warto zrozumieć, dlaczego jakaś zasada niekiedy się sprawdza, bo wtedy będzie Ci łatwiej ją stosować, zrezygnować z jej użycia albo wprowadzić w niej pewne zmiany.
"Każdy z nas traktuje bowiem równowagę i napięcie nieco inaczej, to zaś sprawia, że tworzymy różne zdjęcia, które mogą być rozmaicie odbierane przez widzów".
Twoje zadanie
Spędź kolejną godzinę nad czasopismem z czerwonym flamastrem w ręce. Wiesz już, do czego zmierzam, upewnij się więc, że możesz sobie pozwolić na zniszczenie wybranego magazynu. Wyrwij 20 zdjęć i wykonaj następujące czynności:
1. Obrysuj brzegi zdjęcia.
2. Obrysuj element, który stanowi główny temat.
3. Zastanów się, czy kompozycja jest zrównoważona. Jeśli tak, to czy jest zrównoważona statycznie, czy dynamicznie? A jeśli dynamicznie, to co równoważy główny temat? Inny element? Pusta przestrzeń? Jeżeli nie jest, to dlaczego? Co tworzy tę nierównowagę? Czy jest zamierzona? Co mógł zrobić fotograf, aby przywrócić równowagę?
4. To samo zrób z kolejnymi zdjęciami.
