Fotografia od A do Z: Aparat średnioformatowy

Aparat średnioformatowy – rodzaj aparatu fotograficznego, cyfrowego lub analogowego, który wykorzystuje element światłoczuły (matrycę bądź błonę światłoczułą) o rozmiarach większych niż 36 x 24 mm, lecz mniejszych niż 10 x 12,7 cm.

Mamiya 645 – analogowa, jednoobiektywowa lustrzanka średnioformatowa produkcji japońskiej, która zdobyła uznanie wśród profesjonalistów na całym świecie.

Rozmiar (format) elementu światłoczułego jest jednym z najważniejszych parametrów, które charakteryzują aparaty fotograficzne. W czasach fotografii analogowej przyjęło się dzielić pod tym względem sprzęt na małoobrazkowy (klisza 35 mm), wielkoformatowy (błony o wymiarach minimum 4 na 5 cali) oraz średnioformatowy, który obejmował wszystkie rozmiary pomiędzy. Fotografia cyfrowa zmieniła znacząco funkcjonalność tego podziału, gdyż większość produkowanych matryc ma rozmiary zdecydowanie mniejsze od jakichkolwiek błon światłoczułych, a małoobrazkowy format, który dawniej stanowił najtańszy wariant, w modelach cyfrowych jest jednym z większych i stosuje się go głównie w rozwiązaniach profesjonalnych. W rozmiarach uznawanych za średni format mieszczą się jedynie matryce najdroższych profesjonalnych modeli produkowanych przez Hasselblada, Mamiyę, a od 2010 roku również Pentaxa i Leicę.

Pentax 645D - średnioformatowa lustrzanka cyfrowa.

Do największych zalet średniego formatu w ogólnym ujęciu należy zaliczyć:

• wyższą zdolność rozdzielczą przy tej samej technologii wytwarzania zarówno błon światłoczułych, jak i matryc cyfrowych,
• większy i wyraźniejszy obraz na matówce w przypadku lustrzanek średnioformatowych,
• większe możliwości uzyskania małej głębi ostrości niż w formacie małoobrazkowym i mniejszych,
• obecność migawek centralnych w lustrzankach średnioformatowych, praktycznie niespotykanych w aparatach mniejszego formatu.

Do wad należą:

• większe koszty tego rozwiązania, zwłaszcza w fotografii cyfrowej,
• większe rozmiary i waga aparatów oraz obiektywów średnioformatowych,
• konieczność większego przymykania przysłony dla uzyskania tak samo dużej głębi ostrości,
• mniejsza ilość zdjęć na pojedynczym filmie w przypadku fotografii analogowej,
• mniejsza prędkość rejestracji zdjęć w średnioformatowych aparatach cyfrowych.

Definicja i opis

Analogowe aparaty średnioformatowe
Analogowe aparaty średnioformatowe największą popularnością cieszyły się w latach 1890–1950. Później stopniowo wypierał je format małoobrazkowy, którego użyteczność wzrastała wraz z udoskonalaniem jakości błon światłoczułych. Wciąż jednak pozostawały w użyciu, szczególnie cenione przez profesjonalnych fotografów, którzy wykonywali odbitki o dużym stopniu powiększenia. Do dziś błony średnioformatowe są używane przez wielu fotografów, którzy potrzebują zdjęć o rozdzielczości niemożliwej do zaoferowania nawet przez małoobrazkowe lustrzanki cyfrowe, a średni format w wersji cyfrowej jest dla nich zbyt kosztowny.

Rolleiflex 6x6 – pierwsza lustrzanka dwuobiektywowa, która podbiła rynek.

 [kn_advert]

Chociaż używano różnego rodzaju błon średnioformatowych, to zdecydowanie największą popularność zyskały filmy typu 120/220 o szerokości 60 mm. W zależności od aparatu i zastosowanej kasety można na tych taśmach uzyskać takie formaty jak 6 x 4,5 cm, 6 x 6 cm, 6 x 7 cm, 6 x 8 cm, 6 x 9 cm, a nawet panoramiczny 6 x 17 cm. Film typu 120 jest krótszy i umożliwia naświetlenie 12 klatek 6 x 6 cm, natomiast film 220 dwukrotnie więcej.

Druh - polski średnioformatowy aparat skrzynkowy.

Pod względem konstrukcyjnym analogowe aparaty średnioformatowe najczęściej były jedno lub dwuobiektywowymi lustrzankami. Ponadto przez pewien czas popularne były mieszkowe i skrzynkowe konstrukcje tego formatu. Nieco rzadziej spotkać można, produkowane nawet współcześnie, dalmierzowe aparaty średnioformatowe.

Fujifilm GF670 – dalmierzowy aparat analogowy na film typu 120/220. Model ten zaprezentowany został po raz pierwszy w lutym 2010.

Cyfrowe aparaty średnioformatowe
Pierwszymi rozwiązaniami cyfrowymi do średniego formatu były wyposażone w matrycę światłoczułą ścianki cyfrowe, które stanowiły dodatek do istniejących aparatów analogowych. Najwcześniejszym modelem, który ujrzał światło dzienne był Leaf DCBI (Digital Camera Back I), wyposażony w 4-megapikselową matrycę wielkości około 3 x 3 cm. Ten zaprezentowany oficjalnie w 1991 roku układ nie był jeszcze wyposażony w filtr Bayera, a do wykonania kolorowego zdjęcia potrzebne były trzy osobne ekspozycje, każda z innym filtrem barwnym. Ścianki cyfrowe produkowały takie firmy jak wspomniany już Leaf (obecnie należący do koncernu Kodaka), Phase One, MegaVision oraz Jenoptik wspólnie z Sinarem.

Ścianka cyfrowa Leaf Aptus.

[kn_advert]

W 2004 roku na targach Photokina, zaprezentowane jednocześnie zostały dwa w pełni zintegrowane cyfrowe aparaty średnioformatowe: Hasselblad H1D oraz Mamiya ZD. Oba aparaty oferowały rozdzielczość 22 megapikseli na matrycy o wielkości około dwa razy większej od klatki filmu małoobrazkowego. Jednocześnie dostępne były również analogiczne do nich ścianki cyfrowe.

Hasselblad H1D

Obecnie ścianki cyfrowe stopniowo ustępują miejsca w pełni zintegrowanym aparatom średnioformatowym, które oferowane są przez coraz większą ilość producentów. Oprócz kolejnych generacji aparatów Mamiyi oraz Hasselblada, od 2010 roku w sprzedaży dostępne są również Pentax 645D oraz Leica S2.  Ciekawostką jest to, że żaden aparat cyfrowy wciąż jeszcze nie dorównał wielkością do najmniejszej klatki filmu 120 (6 x 4,5 cm). Najbliżej jest Hasselblad H4D-60 wyposażony w matrycę o rozmiarach 40,2 x 53,7 mm.

Leica S2