Kompozycja w fotografii. Praktyczny przewodnik po 14 zasadach z ćwiczeniami

Zasada trójpodziału 

Wyobraź sobie, że na zdjęcie, które zamierzasz wykonać, zostaną nałożone cztery wyimaginowane linie, rozmieszczone w równych odległościach od siebie. Dwie z nich są poziome, dwie pionowe. Jeśli fotografujesz tylko jeden obiekt i umieścisz go w którymś z czterech punktów przecięcia (tzw. mocnych punktów obrazu), w większości przypadków uzyskasz efekt w postaci zbalansowanego zdjęcia. Jeśli fotografowane osoby znajdują się w pozycji siedzącej lub robisz zdjęcie stojącym małym dzieciom, najbardziej odpowiednie będą dolne punkty przecięcia. Jeśli na zdjęciu ma znaleźć się linia horyzontu, w zależności od charakteru fotografowanego obiektu rozważ umieszczenie jej na wysokości którejś z (fikcyjnych) linii poziomych na obrazie. Zasada trójpodziału to popularne i praktyczne narzędzie kompozycyjne. Ta oraz podobne jej reguły były powszechnie stosowane przez malarzy w XIX w.

 

Błękitne Anioły
Vicki H. Wilson
 

Interesujące wyzwanie kompozycyjne: grupa myśliwców marynarki wojennej podczas pokazu lotniczego w Louisville (Kentucky, Stany Zjednoczone). Można byłoby się spodziewać, że lepsze efekty przyniesie pozostawienie większej przestrzeni przed samolotami niż za nimi. W tym przypadku fotograf zdecydowała się jednak ująć na zdjęciu smugi kondensacyjne, potęgujące wrażenie prędkości. Obłoki widoczne poniżej samolotów przykuwają uwagę widza i nadają zdjęciu równowagę. Biorąc pod uwagę fakt, że myśliwce mknęły z prędkością przekraczającą 320 km/h, na dopasowanie wszystkich elementów kompozycyjnej układanki fotograf miała jedynie ułamki sekundy. Granatowy kolor samolotów oraz żółte elementy wykończenia sprawiają, że maszyny są dobrze widoczne na tle błękitu nieba. Ukośna linia formacji myśliwców tworzy dynamiczną aranżację, dobrze komponującą się z poziomymi smugami kondensacyjnymi. Pierwszy pokaz Błękitnych Aniołów odbył się w czerwcu 1946 roku w bazie lotniczej marynarki wojennej Stanów Zjednoczonych w Jacksonville na Florydzie.

 

Fotoilustracja kompozytowa
David A. Page

Wiele produkowanych obecnie aparatów fotograficznych jest wyposażonych w funkcję wyświetlania linii trójpodziału na matówce. Takie rozwiązanie bywa pomocne w kadrowaniu obrazu. W tym przypadku fotografowany obiekt został celnie osadzony w lewym górnym mocnym punkcie obrazu. Umieszczenie łodzi w prawym górnym punkcie przecięcia "pozbawiłoby" ją przestrzeni w kadrze, przez co utracone zostałoby uzyskane w ten sposób wrażenie prędkości. Zastanów się, jak mogłaby wyglądać pędząca łódź osadzona w którymś z dolnych mocnych punktów obrazu. Krótki czas ekspozycji i podążanie aparatem w ślad za łodzią pozwoliły uniknąć rozmazania obrazu i uzyskać właściwą ostrość zdjęcia.

 

Lydia
Richard D. Zakia
 

Typowa nastolatka rozmawia przez telefon komórkowy. Rozparta w wygodnym, miękkim fotelu jest zupełnie nieświadoma faktu bycia fotografowaną. Interesującym zbiegiem okoliczności jej głowa znalazła się w lewym górnym mocnym punkcie obrazu. Rdzawy kolor fotela dodatkowo podkreśla zieleń koszulki, którą ma na sobie dziewczyna. Romby, stanowiące element dekoracyjny obicia mebla, dobrze współgrają z surowym szarym tłem ściany. Gdyby w tle znalazła się roślina doniczkowa lub jakiś inny przedmiot, mógłby on odciągać uwagę widza od głównego tematu zdjęcia.

Najlepsze, co mogę zrobić dla przyjaciela, to po prostu być jego przyjacielem. Henry David Thoreau

 

 

Strefa celu

Staraj się traktować miejsca przecięcia się linii siatki trójpodziału nie tyle jako punkty, co raczej jako "strefy celu". Zauważ bowiem, że choć twarze Lauren i Molly nie leżą dokładnie w mocnych punktach obrazu, to znajdują się w "strefie celu", dzięki czemu zdjęcie jest dobrze wyważone. Nadmierne skupienie się na rozmieszczeniu fotografowanych obiektów idealnie w punktach przecięcia się linii może zniweczyć Twoje wysiłki i zepsuć radość płynącą z fotografowania. Zmuszanie dziewczynek do zajęcia perfekcyjnego z punktu widzenia kompozycji miejsca mogłoby je speszyć i poirytować, a to prosta droga do zepsucia efektu spontaniczności pozy.
 

Lauren i Molly Susanne Conway
 

Bliźniaczki spokojnie i w skupieniu pozują mamie do zdjęcia z okazji święta Halloween. Dziewczynki wydają się odprężone, a pozowanie wyraźnie sprawia im radość. Każda z nich samodzielnie wybrała kostium, co odzwierciedla odmienną osobowość obu sióstr.

Zdjęcie to ekspresja impresji. Jeśliby piękno nie tkwiło w nas, jak moglibyśmy w ogóle je dostrzec? Ernst Haas

 

Liam i Lydia
Richard D. Zakia

Typowa scenka: restauracja w centrum handlowym i lunch dwojga nastolatków, prowadzących przy tym luźną pogawędkę przez telefon. Umiejscowienie ich twarzy w kadrze spełnia wymogi zasady trójpodziału jedynie w wymiarze poziomym. Dystans dzielący ich oboje wydaje się bezpieczny i niewywołujący dyskomfortu. Gdyby poprosić ich o przemieszczenie się w taki sposób, aby ich głowy znalazły się na pionowych liniach wyimaginowanej siatki znanej z reguły trójpodziału, fotografia straciłaby swój intymny charakter, a po spontaniczności chwili nie byłoby śladu. Z wyrazu twarzy młodych ludzi łatwo wywnioskować, że nie tylko pozują, ale również prowadzą rozmowę. Fotografię można odczytać jako parodię charakterystycznego dla naszych czasów uzależnienia od telefonów komórkowych.

Latarnia morska na Hawajach
Vicki H. Wilson
 

Wyśrodkowanie

Czasami wyśrodkowanie obiektu, takiego jak latarnia morska na zdjęciu, jest dobrym rozwiązaniem. Jej wyraziście scentrowane, pionowe linie są równoważone poziomymi pasami trawy i morza oraz przepięknym błękitnym niebem.

 

Pingwiny
Rick Sammon
 

Wyśrodkowanie fotografii jest jak najbardziej dopuszczalne, a decydującą rolę odgrywa tu temat zdjęcia. Gdyby pingwiny znalazły się nieco na prawo lub na lewo, równowaga obrazu zostałaby zachwiana.

 

Paw
Fatima NeJame
 

Przesunięcie 

Upierzony na niebiesko tułów pawia jest nieco odsunięty od środka zdjęcia i znajduje się blisko lewej pionowej linii siatki trójpodziału. Takie rozwiązanie wydaje się bardziej interesujące niż umiejscowienie ptaka w samym środku kadru. Przypominający wachlarz ogon zwierzęcia szczelnie wypełnia cały obraz, stanowiąc barwne, niezakłócone niczym tło. Opalizująca zieleń i błękit piór to rezultat interferencji optycznej, podobnej do tej, jaką widzimy, obserwując plamę ropy na powierzchni wody. Olśniewająca feeria kolorów ogona zwierzęcia świadczy o tym, że mamy tu do czynienia z prezentującym swoje wdzięki samcem. Zielono-brązowo-szarawe upierzenie samicy jest znacznie mniej imponujące. Żółte pióra otaczające niebieski tułów zwierzęcia tworzą interesujący, mocny kontrast.

Nie interesuje mnie fotografowanie nowych rzeczy. Interesuje mnie dostrzeganie nowych rzeczy. Ernst Haas

 

Denali
Bill Stanko
 

Linia prowadząca

Serpentynowa linia, wijąca się wśród zdominowanej przez brązy równiny, doprowadza wzrok widza do pokrytego śnieżną czapą wierzchołka szczytu McKinley — leżącej na Alasce najwyższej góry Ameryki Północnej — wznoszącego się na wysokość 6194 metrów n.p.m. Jest on największą atrakcją Parku Narodowego Denali, którego nazwa, oznaczająca "Wielki", pochodzi od nazwy szczytu w języku miejscowych Indian. Zwężająca się linia prowadząca tworzy wrażenie głębi, podobnie jak widoczne na drugim planie czarne wierzchołki, kontrastujące z ośnieżonymi szczytami w oddali. Ciepłe, ciemne kolory pierwszego planu dopełniają błękit nieba i biel śniegu pokrywającego szczyty u kresu szlaku, leżące w centralnym punkcie kadru. Gdyby fotograf zdecydował się użyć obiektywu o dłuższej ogniskowej, zwieńczone śniegową czapą szczyty w oddali wydawałyby się potężniejsze, jednak kosztem utraty przepięknie meandrującej linii prowadzącej.

 

 

Vancouver, Kolumbia Brytyjska
 

Krzywa S-kształtna 

Zakrzywiona linia prowadząca wiedzie wzrok widza od prawego dolnego narożnika zdjęcia do widocznych na dalszym planie wieżowców, wznoszących się w centrum Vancouver. Wraz z oddalaniem się od widza linia staje się coraz węższa, co wywołuje wrażenie głębi. Prosta ścieżka rowerowa po lewej stronie zdjęcia równoważy dominującą w kadrze krzywą w kształcie litery S. Z punktu widzenia kompozycji ważne jest, aby zastosowanie linii prowadzącej miało cel; w tym przypadku fotograf zaprasza widza do podróży "szlakiem", u którego kresu czeka na niego nagroda w postaci interesującego obiektu — majestatycznych budynków i panoramy wielkiego miasta. Po lewej stronie na dalszym planie, na tle błękitnego nieba, widoczny jest żuraw oraz wznoszony właśnie budynek — symbol rozwoju.

 

Krzywa w kształcie litery S
David Page

Do sfotografowania kolorowych bolidów pokonujących piąty i szósty zakręt toru Virginia International Raceway został użyty obiektyw 600 mm. Zawężenie pola widzenia — przydatny niekiedy atrybut obiektywów z długą ogniskową — pozwoliło uwypuklić sinusoidalny kształt toru. Chaotyczne rozmieszczenie kolorowych bolidów dodatkowo uatrakcyjnia widok. Czas ekspozycji został dobrany tak, aby na pierwszym planie został uchwycony pomarańczowy bolid. Wymagało to odpowiedniego przygotowania i sporej dozy cierpliwości.

 

Po prostu przyjść i wsiąść do samochodu, gdzie nie zadzwoni telefon i gdzie nikt nie będzie ci przeszkadzać. Robisz kolejne okrążenia i sprawdzasz, jak szybko potrafisz pojechać. To czysta radość. Paul Newman
 

Józef
Giovanni Pietro da Cemmo (1474 – 1507)
 

"Patrząc na stare, uczymy się nowego" — zastosowanie krzywej w kształcie litery S widzimy już na tym, pochodzącym sprzed 500 lat malowidle. Józef, sprzedawany przez braci, znajduje się w centrum zainteresowania dobijających targu mężczyzn. Bogato iluminowane manuskrypty to najczęstsze przetrwałe do dzisiejszych czasów przykłady średniowiecznego malarstwa.

Tor wyścigowy w Richmond
Richard D. Zakia
 

Krzywa C-kształtna

Fotografia, wykonana na torze wyścigowym w Richmond, ilustruje zastosowanie na użytek kompozycji krzywej w kształcie litery C, dobrze współgrającej z prostą aranżacją trybun stadionu. Na zdjęciu został uchwycony moment, w którym jeden z samochodów, obracając się wokół własnej osi, wypada z toru, ciągnąc za sobą chmurę siwego dymu. Zdjęcie uatrakcyjnia dodatkowo ciemnoniebieski kolor wieczornego nieba w tle i stosunkowo jednolita kolorystyka jasno oświetlonego toru.

Fotografowanie to wstrzymany oddech, gdy wszystkie moce zbiegają się, by uchwycić uciekające mgnienie rzeczywistości. To właśnie w tej chwili formowanie obrazu zmienia się w nieokiełzaną radość, tak cielesną, jak i intelektualną. Henri Cartier-Bresson

 

Blue Ridge Parkway
David A. Page
 

Odwrócona krzywa C-kształtna

Odwrócona, łukowata krzywa drewnianego płotu, biegnącego wzdłuż pokrytej śniegiem łąki niedaleko trasy widokowej Blue Ridge Parkway w pobliżu Floyd (Wirginia), prowadzi wzrok widza przez uśpiony, zimowy krajobraz. Zanikające stopniowo na dalszym planie ogrodzenie tworzy u odbiorcy wrażenie głębi. Zakrzywiony kształt ogrodzenia może być postrzegany zarówno jako wklęsłość, jak i wypukłość. Lewą, "wklęsłą" stronę wypełnia pokryta śniegiem łąka, wypychająca z kadru prawą — "wypukłą" — którą stanowi niemal jednolicie biała połać śniegu. Może to przywodzić na myśl skojarzenia z żaglem, który chwytając wiatr, popycha statek naprzód. Nagie drzewa po lewej stronie zdjęcia i kępa uśpionych pod śniegiem drzew w oddali nadają fotografii nastrój chłodnego, zimowego dnia.

 

Pora karmienia
Bill Scanlon
 

Litera L

Mała dziewczynka w białej sukience i żółtym kapelusiku, sfotografowana podczas karmienia stadka czterech młodych kaczek na brzegu niewielkiego stawu. Pionowa sylwetka dziecka jest przesunięta do lewej strony kadru, ręka dziewczynki jest wyciągnięta. Mamy tu do czynienia z interesującym przykładem kompozycji przekładającej się na udaną fotografię. Umiejscowienie w kadrze dziewczynki oraz kaczek przywodzi na myśl literę L. Poziome, dolne ramię litery jest znacznie wydłużone za sprawą opiekującej się stadkiem matki, czujnie strzegącej bezpieczeństwa młodych znad brzegu stawu. Biegnąca ukośnie linia sadzawki jest lepszym rozwiązaniem niż zastosowanie statycznej linii poziomej.

Wszystko, co wymaga cierpliwości i każe nam zwolnić bieg, wszystko, co cofa nas do niespiesznego rytmu natury, jest pomocą. Mary Sarton

 

English Lake District
 

Litera V 

Klasyczny widok, przedstawiający scenerię górską okolic English Lake District. Wykonując zdjęcie, fotograf skadrował je tak, by szczyt znajdujący się na dalszym planie pojawił się w centralnym punkcie obrazu. Po obu stronach góry wznoszą się dwa inne wierzchołki o stromo opadających stokach, które zbiegając się, tworzą formę przypominającą kształtem literę V. Dzięki skałom na pierwszym planie, wydłużonej niecce jeziora, dwóm wzniesieniom na planie środkowym oraz szczytowi Great Gable w tle zdjęcie zyskuje wymiar przekonującej głębi.

Góry to niezniszczalne pomniki ziemi. Nathaniel Hawthorne

Trójkąty 

Obraz pędzla Abbotta Thayera przedstawiający trzy postacie: smukła bogini pośrodku oraz stojące po jej bokach małe dziewczynki formują wyraźny trójkąt. Wyprostowane i opuszczone ramiona bogini tworzą kolejny, nieco mniejszy trójkąt, wyraźnie wzmacniający kompozycję dzieła. Za nią, po obu jej bokach, widoczna jest formacja chmur, które swoim kształtem przywodzą na myśl parę skrzydeł.
 

A Virgin
Abbott H. Thayer
 

Abbott Thayer, amerykański malarz i przyrodnik, w wieku 18 lat przeniósł się na nowojorski Brooklyn. Kobieca postać, widoczna w centralnej części powstałego na przełomie lat 1823/24 obrazu A Virgin, była początkowo utożsamiana z rzymską boginią kwiatów — Florą. Współcześnie uznaje się jednak, że jest to Wiktoria, rzymska bogini zwycięstwa.

 

Trójkąt to powszechnie spotykane, przydatne narzędzie kompozycyjne, nadające zdjęciu wrażenie siły i stabilności. Piramidy egipskie to w istocie trójwymiarowe trójkąty, co jest doskonale widoczne, gdy podziwia się je lub fotografuje z boku. Aranżacja obiektów na zdjęciu, polegająca na ich wpasowaniu w wyimaginowany trójkąt, jest często wykorzystywanym zabiegiem kompozycyjnym. Kompozycję opartą na trójkącie można odnaleźć nie tylko w niezliczonych fotografiach, ale również obrazach, wzornictwie czy architekturze.

Geometria jest potężna. Połączona ze sztuką, nie ma silniejszych od siebie. Eurypides
 

Trzej fotografowie
Minor White
 

Zdjęcie zostało wykonane w 1974 roku, w ogrodzie domu Minora White’a w Cambridge w stanie Massachusetts. Trzej fotografowie pozują, zasiadłszy wokół pokaźnego kamienia w kształcie jaja, będącego centralnym punktem zaaranżowanego według zasad filozofii zen ogrodu. W owym czasie Minor White nauczał fotografii na Massachusetts Institute of Technology. Zdjęcie zostało wykonane aparatem Polaroida, przy użyciu statywu i za pomocą samowyzwalacza. Od lewej: Peter Lorenz, Richard Zakia i Minor White. Fotografia znalazła się na tylnej stronie okładki książki ich autorstwa, The New Zone System Manual (Morgan & Morgan, 1976). Oryginalna odbitka znajduje się w archiwum Rochester Institute of Technology.

 

Zdjęcie wykonane przez profesjonalną fotograf ślubną. Pozujący zostali ustawieni w taki sposób, aby ich głowy znalazły się wewnątrz wyimaginowanego, nieco przechylonego trójkąta. Nie ma bowiem chyba bardziej banalnego motywu niż pozująca do zdjęcia grupa osób ustawionych w równym szeregu. Tło stanowi przyjemna dla oka ściana zieleni, sfotografowana przy użyciu efektu nieostrości. Zastosowanie lampy błyskowej pozwoliło złagodzić ostre cienie na twarzach.
 

Letnie wesele
Lee Thompson
 

Drużba, państwo młodzi oraz druhna świętują połączenie się dwóch rodzin. Mowa ciała, uchwycona przez fotograf, dowodzi uczucia sympatii pomiędzy córką pana młodego a jej nową macochą. Pomiędzy synem-drużbą a ojcem istnieje silna, emocjonalna więź.

 

Lincoln pod Antietam
Alexander Gardner

Prezydent Abraham Lincoln, w charakterystycznym cylindrze, stoi wyprostowany w towarzystwie dwóch mężczyzn po bokach. Po jego prawej ręce stoi Allan Pinkerton, odpowiedzialny za ochronę prezydenta, po lewej generał dywizji John McClernand. Mężczyźni są skupieni, mają wzrok utkwiony gdzieś w dal. Widoczne za nimi wejście do namiotu ma wyraźny kształt trójkąta, nieco bardziej spłaszczony trójkąt tworzą również głowy mężczyzn. Wykonanie fotografii, sporządzonej techniką albuminową, wymagało długiego czasu ekspozycji. We wcześniejszej rozmowie z Gardnerem Lincoln zastrzegł, że nie będzie w stanie zbyt długo wytrzymać w niezmienionej pozie. Jego rozmazana twarz świadczy o tym, że tak było w istocie.

Nie lubię tego człowieka. Muszę poznać go lepiej. Abraham Lincoln

 

Trzej chłopcy
Vicki H. Wilson
 

Linia horyzontu 

Linia horyzontu znajduje się niemal w centralnym pasie zdjęcia, przerywana sylwetkami trzech młodych chłopców stojących na pierwszym planie. "Przekłuwanie" linii horyzontu sprawia, że fotografia nie jest statyczna. Chłopcy stoją w taki sposób, że jeden z nich znajduje się w pewnej odległości od dwóch pozostałych. Uzyskany dzięki temu efekt kompozycyjny jest ciekawszy niż w sytuacji, gdyby wszyscy trzej znajdowali się blisko siebie. Oglądający fotografię widz niejako automatycznie kieruje swój wzrok w dal, w przestwór oceanu, podobnie jak czynią to chłopcy. Wystarczyłoby jednak, aby zwrócili się oni twarzami do fotografa, a uwaga widza skupiłaby się na nich — tło stałoby się drugorzędne.

Wystarczy, że spojrzysz uważnie na świat wokół ciebie i uwierzysz swoim reakcjom i przekonaniom. Ansel Adams
 

Okładka książki
John Szarkowski
 

Umiejscowienie linii horyzontu na fotografii bywa kwestią sporną, jedno tylko nie ulega wątpliwości: nie powinna się ona znaleźć pośrodku zdjęcia. Autor Sarah Lake 1962, były dyrektor nowojorskiego Muzeum Sztuki Nowoczesnej, zdecydował się umieścić linię horyzontu nieznacznie nad centralną częścią obrazu.
 

Irlandia
Richard D. Zakia
 

Na fotografii powyżej autor celowo uniósł znacznie linię horyzontu, chcąc skupić uwagę widza na niebieskim samochodzie. Pozbawione zbędnych elementów tło stanowi pogodną scenerię zdjęcia, a pusta ławka po lewej stronie to wymowna zachęta dla kierującego pojazdem, by zechciał wysiąść i przez chwilę pokontemplować spokojne morze i błękit nieba. Samochód, niebo i morze — trzy charakteryzujące się odmiennym odcieniem błękitu elementy fotografii — dobrze harmonizują ze sobą. Zdjęcie zostało wykonane w Irlandii, nad brzegiem Morza Irlandzkiego. Kierowca — Amerykanin — wydaje się dumny z faktu, że z powodzeniem prowadzi samochód przystosowany do ruchu lewostronnego.

Często bywam pytana, co chcę udowodnić moimi fotografiami. Odpowiedź brzmi: nie chcę udowadniać niczego. Są przeznaczone dla mnie i to ja czerpię z nich naukę. Lisette Model

 

Obniżona linia horyzontu


 

Obniżenie linii horyzontu na zdjęciu reklamowym powyżej sprawiło, że błękit nieba i mlecznobiałe chmury wypełniły niemal cały kadr. Ma to przywodzić na myśl czyste, świeże powietrze, otwarte, napełniające optymizmem niebo i przyszłość.

 

Waszyngton przeprawiający się przez Delaware
Emanuel Leutze

Linie ukośne

Akcja i dramatyzm tego historycznego wydarzenia zostały uchwycone częściowo za sprawą mających formę ukośnych linii czterech wioseł, za pomocą których wioślarze przebijają się przez zalegającą na rzece krę. Wyciągnięte ramiona i malujące się na twarzach mężczyzn skupienie świadczą o wysiłku i niebezpieczeństwie przeprawy. Amerykańska flaga dumnie powiewa na ustawionym na sztorc drzewcu, a sam Waszyngton, wyprostowany, sprawia wrażenie pewnego przed zbliżającą się potyczką. Przeprawa miała miejsce w 1776 roku, w noc Bożego Narodzenia. Półmrok, w którym zanurzona jest scena, zwiastuje mające się rozegrać dramatyczne wydarzenia. Obraz przedstawia desperacką próbę zaskoczenia heskich i brytyjskich żołnierzy stacjonujących pod Trenton. Malowidło jest dość pokaźnych rozmiarów: długie na niemal sześć i pół metra i wysokie na ponad trzy i pół metra — jest dwukrotnie większe od Narodzin Wenus Botticellego. Emanuel Leutze był urodzonym w Niemczech Amerykaninem. Obraz powstał w Niemczech, a widoczna na nim rzeka to Dunaj. Dzieło należy do ikon amerykańskiej kultury, podobnie jak fotografia autorstwa Joego Rosenthala przedstawiająca Gwiaździsty Sztandar powiewający nad japońską wyspą Iwo Jima.
 

Zatknięcie flagi
Louis R. Lowery, Korpus Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych

Zdjęcie przedstawiające pierwszą amerykańską flagę zatkniętą na Iwo Jima 23 lutego 1945 roku nie doczekało się takiego rozgłosu jak należąca do kanonu amerykańskiej kultury fotografia autorstwa Joego Rosenthala. Nie zmienia to jednak faktu, że zostało na nim uwiecznione wydarzenie doniosłej wagi: Gwiaździsty Sztandar wzniesiony dumnie do góry, strzeżony przez żołnierza z bronią gotową do strzału. To fotografia znakomita sama w sobie.
 

Zatknięcie flagi na Iwo Jima
Joe Rosenthal
 

Fotografia dzieła Joego Rosenthala, przedstawiająca żołnierzy zatykających flagę Stanów Zjednoczonych na wyspie Iwo Jima w lutym 1945 roku, należy bez wątpienia do ikon amerykańskiej kultury. Co sprawiło, że błyskawicznie stała się ona symbolem wojennego patriotyzmu? "Właściwa chwila". Nachylenie flagi doskonale oddaje akcję i sugeruje ruch drzewca ku górze, podobnie jak zatrzymane w kadrze, unoszące się sylwetki żołnierzy zatykających flagę.

Miałem szczęście, mogąc uchwycić najbardziej dramatyczną chwilę, dzięki czemu powstało arcydzieło kompozycji. Joe Rosenthal

 

John Lennon
David M. Spindel
 

Linie ukośne i kąty odgrywają istotną rolę w tej pełnej dramatyzmu fotografii Johna Lennona. Gdyby została ona wykonana w sposób "klasyczny", z muzykiem siedzącym na wprost aparatu, efekt i wymowa zdjęcia byłyby znacznie słabsze. Mamy tu do czynienia z wystudiowaną fotografią przedstawiającą Lennona przy pracy. Jego ciało znajduje się pod pewnym kątem w stosunku do osi aparatu, podobnie jak długi panel realizatora dźwięku. Głowa muzyka jest przechylona, a jego ramiona — jedno oparte o pulpit, a drugie o poręcz fotela — formują dodatkowe kąty, co sugeruje aktywność, lecz i zadumę artysty. Kubek z kawą po lewej i papieros w prawej dłoni informują, że Lennon zażywa właśnie przerwy podczas długiej, męczącej sesji nagraniowej. David Spindel wykonał tę (jak i inne) fotografię w październiku 1980 roku, zaledwie dwa miesiące przed tragiczną, przedwczesną śmiercią artysty.
 

Dajcie pokojowi szansę. John Lennon
 

Kayla
Irving Pobboravsky
 

Proste pionowe linie sprawiają na ogół wrażenie statyczności, jednak w przypadku powyższej fotografii ożywiają je biegnące ku górze wyraziste, dynamiczne linie ukośne. Dalsze dwie ciemne, biegnące na ukos linie są widoczne na suficie. Całość tworzy znakomitą kompozycję złożoną z linii poziomych, przekątnych, a nawet (dwóch) trójkątów widocznych w lewej części obrazu. Surowe wrażenie spowodowane nagromadzeniem kształtów łagodzą rozwiane włosy Kayli oraz jej dwa zaciekawione wydarzeniami koty.

 

Ottawa
 

Symetria

Perfekcyjna symetria sprawia, że elementy wizualne sprawiają wrażenie lustrzanego odbicia samych siebie. W przypadku fotografii może to skutkować statycznością zdjęcia, a wręcz jego zbanalizowaniem. Tymczasem choć budynek kanadyjskiego parlamentu jest symetryczny, nie można tego powiedzieć o jego otoczeniu. Drzewa i formacje chmur na niebie zaburzają doskonałą symetrię budynku, dzięki czemu zdjęcie zyskuje na atrakcyjności. Widoczny na pierwszym planie znicz, zbliżony kształtem do koła, tworzy silną perspektywę, zakończoną budynkiem parlamentu. Mamy tu do czynienia z dobrze skomponowaną fotografią.

Ziemia, po której stąpamy, rośliny, zwierzęta, chmury nad naszymi głowami nieustannie przekształcają swą postać w nową formę. Każdy dar dany nam przez naturę emanuje swoją własną energią, związany harmonią kosmosu. Ruth Bernhard

 

Turcja
Fatima NeJame
 

Upraszczając, można przyjąć, że mamy tu do czynienia ze swego rodzaju symetrią obrazu: dwie kobiety znajdują się zarówno po lewej, jak i prawej stronie zdjęcia. Fotografia jest dobrze wyważona, a zróżnicowany ubiór kobiet, jak i pozycje, jakie przyjęły do zdjęcia, nadają jej dynamiczny wymiar. Każda z kobiet ma na sobie ubranie innego koloru, odmienny wyraz twarzy, inne ułożenie rąk. Kobiety siedzące na pierwszym planie spoglądają na widza, podczas gdy ich dwie siedzące głębiej koleżanki są zajęte pogawędką. Widoczne w tle stonowane kolory ściany przypominają ubrania kobiet. Tło jest interesujące samo w sobie i jako takie, nie absorbując zbytnio uwagi widza, kieruje jego zainteresowanie w stronę grupki kobiet.

Nowe obrazy otaczają nas ze wszystkich stron. Lisette Model

 

Czerwone latarnie
 

Powtórzenie 

Powtarzające się elementy wizualne na zdjęciu tworzą przewidywalną formę o linearnym kształcie. Przyrównując obraz do muzyki, rząd czerwonych lampionów możemy wyobrazić sobie jako rytmiczne, stopniowo cichnące uderzenia bębna. Tak jak słabnie dźwięk, zmniejsza się również wielkość latarni; przy odrobinie wyobraźni można zobaczyć w myślach ich rząd ciągnący się już poza kadrem. Krzywizna dachu stanowi powtórzenie krzywizny utworzonej przez rząd lampionów. Jak widać na powyższej fotografii, podobne do siebie obiekty, położone dodatkowo blisko siebie, mogą być postrzegane jako jedność, jako powtarzający się wzór mający swój własny rytm. Równie dobrze można jednak traktować je jako pojedyncze, niezwiązane ze sobą elementy, a to ze względu na ich zróżnicowaną wielkość.

Odkryłam, że za pomocą kolorów i kształtów mogę przedstawiać przedmioty, których nie byłabym w stanie przedstawić w żaden inny sposób. Georgia O’Keeffe

Nawodne białe pierścienie
Irving Pobboravsky
 

W odróżnieniu od przewidywalnej linii czerwonych latarń, widzimy tu nieregularnie powtarzające się elementy wizualne, składające się na interesujący wzór. Zdjęcie zostało wykonane wczesną wiosną, w dniach pierwszych odwilży. Wąskie białe pierścienie otaczają pnie drzew, przypominając swoim kształtem aureole. Nie sposób mówić tu o regularnym kształcie wzoru — nie jest to równomierne uderzanie w bęben, a raczej charakterystyczny dla muzyki jazzowej rytm synkopowany.

Nie zamierzam mówić o tym, czym jest drzewo czy chwast. Chcę, by przemówiły do mnie i poprzez mnie wyraziły swoje znaczenie w naturze. Wynn Bullock

ĆWICZENIA

Ćwiczenia zostały podzielone na dwie części. W części pierwszej — "Patrzenie" — Twoim zadaniem będzie uważnie przyjrzeć się fotografiom wyselekcjonowanym zgodnie z tematem omawianego zagadnienia. Chodzi tu jednak o coś więcej niż tylko patrzenie: powinieneś patrzeć i analizować, patrzeć i dostrzegać. Im częściej będziesz patrzeć, tym więcej dostrzeżesz i nauczysz się, kształtując w sobie wytrawne, znające się na rzeczy oko.

W części drugiej zadanie polega na wykonaniu fotografii charakteryzujących się właściwą kompozycją, ukształtowaną za pomocą elementów geometrycznych.

Patrzenie

1. Stare chińskie powiedzenie mówi: "Patrząc na stare, uczymy się nowego". Zaczniemy od przyjrzenia się sporządzonej techniką albuminową fotografii wykonanej na Cejlonie (dzisiejsza Sri Lanka) przez Williama Henry’ego Jacksona w 1894 roku. Przeanalizuj uważnie zdjęcie i spróbuj odpowiedzieć na pytanie, jaka jest rola geometrii w jego układzie kompozycyjnym. Poszukaj innych fotografii autorstwa Jacksona w dostępnych Ci źródłach i postaraj się wskazać wyróżniki jego stylu kompozycyjnego.
 

Zdjęcie 1: Droga i tory kolei żelaznej, Cejlon 1894. William Henry Jackson
 

2. Poniższe zdjęcie, przedstawiające Cole’a Westona i Richarda Zakię, zostało wykonane w 1983 roku podczas warsztatów fotograficznych w Centrum Fotograficznym Palm Beach na Florydzie. Przypatrz się swoim zdjęciom i spróbuj odszukać na nich przykłady zastosowania podobnych zabiegów kompozycyjnych.
 

Zdjęcie 2: Przyjaciele. Thomas L. McCartney
 

3. Raz jeszcze przyjrzyj się obrazowi Waszyngton przeprawiający się przez Delaware. Zastanów się, dlaczego Emanuel Leutze zdecydował, że łódź płynie od prawej do lewej strony, nie zaś odwrotnie. Tymczasem w swojej książce Art and Visual Perception dr Rudolf Arnheim dochodzi do wniosku, że wśród społeczeństw cywilizacji zachodniej preferowany jest raczej ruch od lewej do prawej, gdyż odpowiada on kierunkowi przesuwania się wzroku podczas czytania.

Fotografowanie

W dawnych czasach malarze doskonalili swój kunszt, kopiując prace innych artystów. Wybierz fotografię, która przemawia do Ciebie w sposób szczególny i stanowi udany przykład kompozycji, a następnie spróbuj ją "podrobić".

1. Zrób zdjęcie swoim przyjaciołom lub rodzinie. Ustaw ich tak, aby utworzyli trójkąt.

2. Wykonaj dwa zdjęcia tego samego przedmiotu: pierwsze z wykorzystaniem zasady trójpodziału, a drugie bez jej uwzględnienia.

3. Fotografuj obiekty o przyciągających uwagę kształtach, wzorach, liniach, krzywiznach, takie jak krzywe S- i C-kształtne itp.

 

Fragment książki "Kompozycja w fotografii. Praktyczny przewodnik" wydanej przez wydawnictwo Helion, którą serwis SwiatObrazu.pl objął patronatem medialnym.