Kurs fotografii dla początkujących - Klasyczne reguły kompozycji

Klasyczne reguły kompozycji – trójpodział i złoty podział

W kompozycji fotograficznej najważniejszą kwestią jest odpowiednie rozmieszczenie w kadrze wszystkich istotnych elementów. Można się w tym celu posłużyć jedną z kilku reguł pozwalających uzyskać interesujący, spójny i harmonijny, a zarazem dynamicznie wyglądający obraz. Najpopularniejszą z nich, a zarazem najprostszą do zastosowania w praktyce jest trójpodział (ang. Rule of Thirds). Zakłada on przecięcie kadru na trzy równe części, zarówno w pionie i w poziomie, w wyniku czego uzyskujemy obraz podzielony na dziewięć jednakowych prostokątnych fragmentów.

Reguła trójpodziału jest niezwykle prostą, a przy tym efektywną metodą organizowania zawartości kadru i przez to znakomicie nadaje się do stosowania zarówno przez początkujących, jak i zaawansowanych fotografów. Należy tylko pamiętać, że istotnymi elementami są w niej zarówno linie cięcia i punkty, w których się łączą, jak i obszary przez te linie wyznaczone. (Fot. MorgueFile)

Zgodnie z regułą trójpodziału, czterema najatrakcyjniejszymi punktami, w których warto umieścić istotne dla sceny elementy, czyli tzw. mocnymi punktami są miejsca, w których krzyżują się linie. Centralne pole zdjęcia uważane jest za obszar stosunkowo najmniej atrakcyjny z punktu widzenia kompozycji. Dlatego też najlepiej zlokalizować tam coś stosunkowo mało istotnego, w odróżnieniu od pozostałych ośmiu otaczających go pól, na obszarze których powinno się znaleźć coś interesującego. Same linie doskonale nadają się jako wyznacznik podziału kadru na większe, równie ważne dla niego elementy. I tak np. w fotografii krajobrazowej, w której reguła trójpodziału najczęściej znajduje zastosowanie, 1/3 wysokości kadru to doskonałe miejsce na usytuowanie linii horyzontu. To, czy horyzont ten będzie znajdował się w górnej czy w dolnej części kadru zależy od tego, czy w interesującej nas scenie ciekawsze jest niebo czy też ziemia, ponieważ w zależności od dokonanego wyboru jeden z tych elementów będzie zajmował dwukrotnie więcej miejsca niż drugi.

Początkujący fotografowie bardzo często zapominają, że trójpodział nie jest regułą nienaruszalną i przejawiają tendencje do jego nadużywania. Tak naprawdę jest on zresztą uproszczeniem innej, znanej od starożytności reguły nazywanej złotym podziałem lub złotą proporcją (ang. Golden Ratio). Zgodnie z tą zasadą, gdy podzielimy odcinek o danej długości na dwie nierówne części w taki sposób, że proporcja krótszego kawałka do dłuższego będzie wynosiła tyle samo, co proporcja dłuższego kawałka do całości, to otrzymany w ten sposób podział będzie odznaczać się idealną harmonijnością. Zależność ta wyrażana jest wzorem: b+c/a = a+b+c/b+c.

Złoty podział to układ kompozycyjny znakomicie nadający się do pokazania interakcji (zarówno pozytywnej, jak i prowadzącej do konfliktu) pomiędzy występującymi na zdjęciu osobami, zwierzętami i przedmiotami. Zakłada znacznie większą bliskość pomiędzy nimi i odrzuca neutralność. (Fot. Jarosław Zachwieja)

Siatka kompozycyjna opracowana z wykorzystaniem reguły złotego podziału zakłada umiejscowienie mocnych punktów kadru nieco bliżej siebie niż ma to miejsce w przypadku trójpodziału. Układ ten znakomicie sprawdza się przy fotografowaniu ludzi (zwłaszcza par) stojących blisko siebie oraz w wielu innych sytuacjach. W przypadku fotografii krajobrazowej, komponując ujęcie z wykorzystaniem zasady złotego podziału otrzymujemy obraz o bardzo naturalnym wyglądzie, przypominający nieco ujęcie rodem z filmów realizowanych w złotym okresie Hollywood (kino drogi, westerny itd.)

Klasyczne reguły kompozycji – podział ukośny i diagonalny

Zdjęcia zbudowane na bazie złotego podziału i trójpodziału są harmonijne i eleganckie, czasem jednak chcielibyśmy uczynić je nieco bardziej dynamicznymi. Każdy artysta plastyk lub ktoś, kto choć krótko interesował się zagadnieniami estetyki wizualnej wie, że najprostszą metodą na osiągnięcie tego celu jest wkomponowanie w kadr linii ukośnych, zakłócających prosty schemat typu pion-poziom.

Podział ukośny to niesłychanie dynamiczny schemat kompozycyjny. Często jego wykorzystanie wiąże się z koniecznością lekkiego przechylenia aparatu podczas wykonywania zdjęcia, co niejednokrotnie daje znakomite efekty. (Fot. Jarosław Zachwieja)

Podobnie jak proste układy kompozycyjne takie jak trójpodział, tak też i kompozycje oparte na liniach ukośnych dysponują swoimi schematami, z których w praktyce najczęściej wykorzystuje się dwa. Pierwszym jest podział ukośny oparty na trójkątach prostokątnych. Elementem bazowym jest w tym przypadku jedna z przekątnych kadru, od której wyprowadzane są dwie linie prostopadłe przechodzące przez przeciwległe wierzchołki prostokąta wyznaczającego kadr. Miejsca styku linii długiej i krótkich wyznaczają mocne punkty kadru. W ten sposób otrzymujemy obraz podzielony na cztery trójkątne obszary pozostające ze sobą we wzajemnej harmonii. Jeżeli na zdjęciu obszary te będą się nawzajem uzupełniały, otrzymamy mocno zdynamizowaną, lecz jednocześnie elegancką kompozycję.

Kadry zbudowane w oparciu o podział diagonalny niejednokrotnie zadziwiają swoją stabilnością i wrażeniem symetrii, mimo iż elementy symetryczne nie są w nich obecne w sposób dosłowny. (Fot. MorgueFile)

Drugim typem podziału ukośnego jest tak zwana kompozycja diagonalna. Pomimo jej ukośnego charakteru jest to schemat bardzo stabilny (można rzec nawet "statyczny"), ponieważ jej centralny element stanowi obrócony o 45 stopni kwadrat. Siatkę taką uzyskuje się poprzez wyprowadzenie z narożników kadru czterech linii ukośnych, krzyżujących się ze sobą wzajemnie pod kątem prostym. W układzie takim pojawiają się z reguły cztery mocne punkty kompozycji, chyba że mamy do czynienia z kadrem kwadratowym lub panoramicznym o proporcjach boków 2:1 lub większych – wówczas mamy do czynienia odpowiednio z jednym (centralnym) lub dwoma mocnymi punktami. W kompozycji tego typu, podobnie jak w przypadku reguły trójpodziału, centrum kadru uznajemy za jałowe i nie przejmujemy się szczególnie tym, co w nim umieszczamy. Najlepiej zresztą jest wówczas, gdy w owym centrum wyznaczonym przez odwrócony kwadrat nie ma nic godnego uwagi.

Podział diagonalny doskonale nadaje się do uwieczniania abstrakcyjnych, geometrycznych wzorów i powtarzalnych deseni, ale nie tylko. Szczegółowa analiza wielu zdjęć, obrazów i dzieł graficznych, które – choć nie zostały skomponowane z wykorzystaniem reguły trójpodziału czy też złotego podziału – urzekają nas swoją harmonijnością, często wykazuje, że ich twórca stosował regułę odwróconych kwadratów. W praktyce okazuje się, że ten mało znany typ kompozycji występuje częściej niż moglibyśmy się spodziewać. Z reguły schemat ten najlepiej sprawdza się w kadrach, w których mamy do czynienia ze zjawiskiem symetrii.

Klasyczne reguły kompozycji – schemat spirali

Zdjęcia wykonane w kompozycji opartej na liniach krzywych, takich jak łuki, okręgi czy spirale mają w sobie coś z magii.

Kompozycje oparte na spirali z reguły robią na nas hipnotyzujące wrażenie. Jest tak nawet wówczas, jeżeli fotografowany temat należy do stosunkowo prostych i banalnych. Wbrew pozorom "dostrzeżenie spirali" w fotografowanej scenie nie należy do prostych zadań. Ponownie na przeszkodzie staje nam nasze trójwymiarowe postrzeganie świata. Pomóc może nam nabranie odruchu patrzenia na fotografowaną scenę przede wszystkim przez wizjer aparatu. (Fot. MorgueFile)

W naturalny sposób koncentrują one uwagę oglądającego w jednym, ściśle określonym punkcie, dzięki czemu nawet jeżeli to, co widzimy na zdjęciu w rzeczywistości jest tak naprawdę tylko zestawem okręgów lub krzywych, to nasz mózg i tak dąży do tego, abyśmy w tym co oglądamy, dostrzegli hipnotyzujący kształt spirali.

Kompozycja w fotografii     zobacz szczegóły >>>

Kompozycja spiralna jest bardzo szczególnym rodzajem kompozycji i wymaga od fotografującego pewnej określonej wrażliwości, której wykształcenie niektórym z nas przychodzi naturalnie, natomiast innym może zająć nieco czasu. Jest ona jednak również bardzo atrakcyjna, ponieważ właściwie wykorzystana potrafi zrobić wrażenie niemalże na każdym, niezależnie od upodobań estetycznych danej osoby. Z tego punktu widzenia można powiedzieć, że nasza reakcja na kształt spirali ma charakter niemalże odruchu.

Oczywiście spirala spirali nierówna. Aby kompozycja tego typu miała optymalną moc oddziaływania na widza, kształt tworzący spiralę powinien zbiegać się w mocnym punkcie kadru i przebiegać przez obraz tak, aby optymalnie wykorzystać ujęcie. Szczególnym rodzajem spirali spełniającej te warunki jest tzw. złota spirala. Jak można się dość łatwo domyślić, oparta jest ona na regule złotego podziału wykorzystanej w bardzo interesujący sposób.

Złota spirala to – pomimo swojej prostoty – jedna z najbardziej niezwykłych konstrukcji geometrycznych. Choć trudno w to uwierzyć, oparta jest ona w całości o ciąg coraz mniejszych kwadratów i wpisanych w nie ćwiartek okręgów, a wszystko to zgodnie z regułą złotej proporcji.

Jeżeli narysujemy prostokąt, którego boki będą miały długości wynikające ze złotej proporcji (dłuższy z nich będzie miał długość wynoszącą około 1,6 krótszego) i podzielimy go zgodnie z tą samą regułą, a następnie w analogiczny sposób zaczniemy dzielić kolejne, coraz mniejsze prostokąty, to otrzymamy układ kwadratów, w którym po wpisaniu ćwiartek okręgów otrzymamy z nich bardzo piękną spiralę. Spirala taka stanowi niezwykle harmonijną bazę dla kompozycji fotograficznej.

Ćwiczenie

Przeczytaj: Kompozycja w fotografii. Praktyczny przewodnik po 14 zasadach z ćwiczeniami

CDN.

Bezpłatny kurs online dla początkujących - Zrozumieć fotografię - Wprowadzenie: W tej części wykorzystaliśmy materiały napisane na zamówienie www.swiatobrazu.pl. Autorem jest Jarosław Zachwieja.

Zobacz również:

• Bezpłatny kurs fotografii online dla początkujących - Światło w fotografii - Barwa i kolor

• Bezpłatny kurs fotografii online dla początkujących - Ekspozycja - Podstawy ekspozycji
• Bezpłatny kurs fotografii online dla początkujących - Ekspozycja - Kontrola ekspozycji w aparatach fotograficznych
• Bezpłatny kurs fotografii online dla początkujących - Ekspozycja - Histogram
• Bezpłatny kurs fotografii online dla początkujących - Kompozycja - Wprowadzenie