Fotografia od A do Z: Przysłona

Fotografia od A do Z: Przysłona

Przedstawiamy słownik terminów fotograficznych: Fotografia od A do Z. Słownik przeprowadzi Czytelników przez najważniejsze pojęcia, pozwoli poznać i uzupełnić wiedzę z zakresu fotografii oraz jej praktyczne wykorzystania.

Dziś hasło: Przysłona. Zapraszamy do lektury.






Przysłona (apertura, diafragma) – część obiektywu w postaci otworu o regulowanej wielkości. Jej zadaniem jest ograniczanie ilości światła padającego na element światłoczuły w aparacie.

Przysłona oraz migawka to mechanizmy, które pozwalają dozować porcje światła padające na matrycę lub film w aparacie. Razem z czułością ISO są trzema elementami, które należy uwzględnić dobierając parametry ekspozycji zdjęcia.
Liczbę przysłony zapisuje się na kilka sposobów. Najczęściej spotykany jest zapis f/x – gdzie x to liczba przysłony np. f/2,8. Spotkać się można również z oznaczeniami f:x, fx, 1:x, a także zapisywaniem liczby przysłony razem z ogniskową np. 50:2,8 lub 50/2,8.

fotografia od A do Z przysłona
W oznaczeniach jasności obiektywów najczęściej można się spotkać z zapisem 1:x, tak jak w widocznym na zdjęciu Nikkorze AF-S 35mm 1:1.4G.


Powszechnie przyjęte jest stosowanie wartości przysłony stanowiących ciąg kolejnych zaokrąglonych potęg pierwiastka z dwóch, czyli 1, 1.4, 2, 2.8, 4, 5.6, 8, 11, 16, 22, 32, 45, 64 itd. Każda kolejna liczba oznacza dwukrotnie mniejszą powierzchnię uzyskiwanej płaszczyzny otworu, a więc zmniejszenie ilości światła o połowę (1 EV). Stosuje się również wartości pośrednie, wynoszące najczęściej 1/3 lub 1/2 EV, np. f/3,5 albo f/1.8.

Przysłona 1 1,4 2 2,8 4 5,6 8 11 16 22
Czas 1/250s 1/125s 1/60s 1/30s 1/15s 1/8s 1/4s 1/2s 1s 2s
Przykładowe zestawienie zależności przysłony i czasu migawki. Dla uzyskania takiej samej ekspozycji, przy zwiększaniu wartości przysłony należy odpowiednio wydłużyć czas naświetlania.


Każdy obiektyw posiada pewien zakres dostępnych wartości przysłony. Najmniejsza z nich wyznacza jednocześnie jasność obiektywu i jest jednym z najważniejszych, obok ogniskowej, opisujących go parametrów. W części obiektywów zmiennoogniskowych można się spotkać z zakresem maksymalnej jasności, gdy wartość przysłony wraz z wydłużaniem ogniskowej rośnie.

fotografia od A do Z przysłona
Samsung NX 20-50mm 1:3.5-5.6 - przykład obiektywu o zmiennej jasności maksymalnej.

 

Najmniejszą wartością przysłony teoretycznie możliwą do uzyskania jest f/0,5. W praktyce najjaśniejsze produkowane obiektywy dysponują jasnościami w okolicach f/1, a rekordzistą jest stworzony na potrzeby NASA Carl Zeiss Planar 50mm f/0.7.

fotografia od A do Z przysłona
Carl Zeiss Planar 50 mm f/0,7


Przysłona, razem z ogniskową, wpływa również na uzyskiwaną na zdjęciu głębię ostrości. Im większa wartość przysłony, tym większa jest również głębia ostrości. Najbardziej korzystnym kształtem otworu przysłony jest koło, jednak stosuje się również inne formy dla uproszczenia konstrukcji lub też dla osiągnięcia specjalnych efektów.

fotografia od A do Z przysłona

Fotografia wykonana obiektywem Lensbaby z założoną przysłoną wsuwkową w kształcie serca. Światełka znajdujące się w obszarze nieostrości uzyskały taki sam kształt jak otwór przysłony.


Regulując wartość przysłony, często można również wpływać na rozdzielczość optyczną obiektywu oraz poziom nasilenia niektórych wad optycznych. W obiektywach do lustrzanek, przymknięcie przysłony do wartości f/5,6 lub f/8 potrafi w znaczny sposób poprawić jakość uzyskiwanych zdjęć. Zbyt silne przymykanie przysłony (ponad f/11) może z kolei zaowocować obniżeniem rozdzielczości optycznej na skutek rosnącej dyfrakcji światła w niewielkim otworze. Natomiast w przypadku większości aparatów kompaktowych, przymykanie przysłony dla poprawienia jakości optycznej jest nieskuteczne, gdyż ze względu na małe rozmiary układów optycznych dyfrakcja ujawnia się już przy jakimkolwiek zmniejszeniu otworu przysłony.

fotografia od A do Z przysłona
Przysłona jest jednym z dwóch czynników wpływających na głębię ostrości.
W miarę zmniejszania tworzonego przez nią otworu, zwiększa się obszar,
który obiektyw odwzorowuje w ostry sposób.

 

Najważniejsze rodzaje mechanizmów przysłony to:

  • Przysłona wsuwkowa – rozwiązanie najprostsze i najstarsze zarazem. W tym przypadku w obudowie obiektywu znajduje się szczelina, przez którą można wsunąć blaszkę z wyciętym otworem. Ze względu na kłopotliwą obsługę, obecnie jest praktycznie nieużywana z wyjątkiem specjalnych konstrukcji, takich jak np. obiektywy Lensbaby.
fotografia od A do Z przysłona
Wsuwki przysłony efektowej do obiektywów Lensbaby.

 

  • Przysłona obrotowa (rewolwerowa) – ma formę tarczy z wyciętymi otworami o różnej średnicy. Obrót tarczy powoduje zmianę przysłony.
fotografia od A do Z przysłona
Przysłona typu obrotowego.

 

  • Przysłona irysowa – najpopularniejszy i najbardziej zaawansowany rodzaj tego mechanizmu. Znajduje zastosowanie w obiektywach lustrzanek oraz niektórych aparatów kompaktowych. Pod względem konstrukcyjnym składa się z kilku (zwykle od 5 do 9) specjalnie ukształtowanych blaszek, zwanych listkami. Im większa ilość tych elementów, tym bardziej zbliżony do koła jest uzyskiwany otwór. Przysłona irysowa może być dowolnie regulowana w dostępnym zakresie wartości. W obiektywach przeznaczonych do aparatów średnio i wielkoformatowych przysłona irysowa jest bardzo często zintegrowana z migawką centralną w jeden mechanizm.
w kierunku lepszych zdjęć w kierunku lepszych zdjęć

w kierunku lepszych zdjęć

w kierunku lepszych zdjęć w kierunku lepszych zdjęć w kierunku lepszych zdjęć w kierunku lepszych zdjęć
Schemat przysłony irysowej pokazanej w różnych stopniach przymknięcia.

 

fotografia od A do Z przysłona
Dziewięciolistkowa przysłona w obiektywie Sigma 50mm :1:1.4 EX DG HSM.


Posługując się terminem przysłony, warto uważać na częsty błąd, polegający na myleniu wartości przysłony z otworem przysłony. Większa przysłona to mniejszy otwór przysłony i vice versa. Należy też dodać, że w aparatach cyfrowych regulowanie wartości przysłony jest możliwe tylko w trybach pracy: M (manualnym) oraz A (priorytet przysłony, w Canonie ma oznaczenie Av). W aparatach pozbawionych tych ustawień, dobór odpowiedniej wartości następuje automatycznie, o ile producent zastosował w danym modelu mechanizm przysłony.

 

Autor: Tomasz Waryszak



Najnowsze fotografie

z cyklu ja i mój przyjaciel Sprzeczka Bielik Klangor Bliskie spotkanie Zima wraca Nalot